ΠΡΑΣΙΝΟΙ: "Βασικό Εισόδημα", εργαλείο οικολογικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης και καταπολέμησης της φτώχειας
Νίκος Χρυσόγελος,
πρώην ευρωβουλευτής Πράσινων,
Συν-επικεφαλής “ ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ”
www.chrysogelos.gr, www.prasinoi.gr
Χρήστος Ζουμπουλίδης,
Μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου “ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ”
www.zouboulidis.gr, www.prasinoi.gr
Εισήγηση στο ευρωπαϊκό συνέδριο για "Βασικό Εισόδημα", Αθήνα 26/9/2014
1. Το Βασικό Εισόδημα ως βασικό στοιχείο του προγράμματός των Πράσινων
Όπως απαιτείται από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα βασικό εισόδημα θα διατηρήσει τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών στην προσωπική αξιοπρέπεια και την προστασία της ιδιωτικής ζωής, ενθαρρύνοντας παράλληλα την αλληλεγγύη, τη συμμετοχή των πολιτών και τη δημιουργικότητα. Η εξάλειψη της φτώχειας και η καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελούν προτεραιότητες για τους Πράσινους, τόσο για το νεοσύστατο κόμμα μας («ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ"), καθώς και τους Πράσινους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Σε έναν κόσμο όπου η κοινωνική κρίση και οι ανισότητες αυξάνονται, και η δημοσιονομική λιτότητα εμποδίζει να προχωρήσουμε στην πολύ αναγκαία οικολογική μετάβαση (αλλαγή), θα πρέπει να αποκαταστήσουμε ένα νέο, συνεκτικό και αποτελεσματικό, κοινωνικά και οικολογικά βιώσιμο ευρωπαϊκό μοντέλο. Ξεκινώντας από χώρες, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ελλάδα που υποφέρoυν από μια σοβαρή κοινωνική, και όχι μόνο δημοσιονομική ή οικονομική, κρίση.
Είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει όχι μόνο κάποιες μεμονωμένες χώρες ή κοινωνικές ομάδες, αλλά είναι κυρίως μια αναγκαιότητα για όλη την Ευρώπη, για μια δίκαιη και συνεκτική Ευρώπη. Ως εκ τούτου, υπήρχε ανάγκη για μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία. Παρά το γεγονός ότι η «Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών για Βασικό Εισόδημα Χωρίς Προαπαιτούμενα» δεν ήταν σε θέση να επιτύχει στη συλλογή 1.000.000 υπογραφών από ευρωπαίους πολίτες, ήταν πολύ χρήσιμη γιατί λειτούργησε ως καταλύτης για συζητήσεις και δικτύωση.
Πράσινοι ευρωβουλευτές - μεταξύ άλλων και ο Νίκος Χρυσόγελος [1] - υποστηρίξαμε την πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η Ομάδα των Πρασίνων / Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει οργανώσει πολλές δραστηριότητες, ήδη από το 2007 και δημοσίευσε έγγραφα σχετικά με τη θέση για Βασικό Εισόδημα. Μερικά από αυτά:
- «Διάσκεψη για Βασικό Εισόδημα», 3/7/2007 [2]
- Κτίζοντας την κοινωνική ανθεκτικότητα: εναλλακτικές λύσεις για την οικολογική, οικονομική και κοινωνική κρίση, 08/05/2013 [3]
- Συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για μια Οδηγία-Πλαίσιο για το ελάχιστο εισόδημα ως ένα κρίσιμο βήμα για την εξάλειψη της φτώχειας - Μια προτεραιότητα για τους Πράσινους
- Κείμενο πολιτικής: "Σε μια προσέγγιση της συνταξιοδοτικής πολιτικής που βασίζεται σε όλη την πορεία της ζωής" [4]
- Κείμενο πολιτικής: "25 δράσεις στις οποίες πρέπει να δεσμευτεί ο επόμενος Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σημείο 3.3 [5]
2. Οι λόγοι για μια πολιτική Βασικού Εισοδήματος
Το Βασικό Εισόδημα ως μια νέα μορφή κοινωνικής ασφάλισης είναι επειγόντως αναγκαίο, ειδικά σε μια περίοδο κρίσης. Ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, υπολογίζεται ότι 120 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ - ένας στους τέσσερις ενήλικες και πάνω από ένα στα τέσσερα παιδιά - αντιμετωπίζουν ή διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας. Οι συνθήκες εργασίας γίνονται όλο και πιο επισφαλής. Περισσότερα από 6,5 εκατομμύρια πολίτες στην Ελλάδα υποφέρουν από φτώχεια ή βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο φτώχειας, όχι μόνο οι μετανάστες, ή ευπαθείς ομάδες, αλλά τώρα και πολίτες οι οποίοι μέχρι πρόσφατα εντάσσονταν στην μεσαία τάξη.
Καθώς τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης σε χώρες όπως η Ελλάδα είναι σε κίνδυνο και δέχονται επίθεση ή μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε "υπό όρους" και "τιμωρητικά", υπονομεύουν την αξιοπρέπεια του ατόμου, θέτουν εμπόδια στη συμμετοχή των πολιτών, αυξάνουν τις ανισότητες στο εσωτερικό των κοινωνιών και βαθαίνουν τις διαιρέσεις στην ευρωπαϊκή κοινωνία, τόσο μεταξύ των κρατών μελών όσο και εντός των εθνικών συνόρων.
Καθώς οι πολιτικές λιτότητας ωθούν προς μια μείωση της κοινωνικής ασφάλειας και δικαιοσύνης, οδηγώντας σε μια βαθιά κοινωνική κρίση και αποκλείοντας πολλούς πολίτες από τις βασικές δημόσιες υπηρεσίες (υγεία, εκπαίδευση) και τα δικαιώματα (πρόσβαση στην ιατρική, τα τρόφιμα με την αίσθηση, σπίτι, εργασία) σε χώρες σε όλη την Ευρώπη, το βάρος της απλήρωτης εργασίας που απαιτείται για να κρατηθούν οι οικογένειες και οι κοινότητες σώες πέφτει όλο και πιο βαρύ στις γυναίκες.
Μια σε ευρωπαϊκό επίπεδο δίκαιη πολιτική Βασικού Εισοδήματος θα ενθαρρύνει την περαιτέρω κοινωνική ένταξη των ατόμων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, μειώνοντας το υπάρχον χάσμα, βοηθώντας στην εξισορρόπηση των εισοδηματικών ανισοτήτων καθώς και στην άμβλυνση των κοινωνικών και φυλετικών εντάσεων που δημιουργούνται από την οικονομική μετανάστευση. Το Βασικό Εισόδημα Χωρίς Προαπαιτούμενα θα μπορούσε να ενθαρρύνει τρόπους ζωής που έχουν λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον και να υποστηρίξει την αναγκαία οικολογική μετάβαση.
Φυσικά, το «Βασικό Εισόδημα Χωρίς Προαπαιτούμενα» - ως ένα σύστημα καθολικής εφαρμογής, πληρωτέο σε κάθε άτομο χωρίς προαπαιτούμενα και επαρκές ώστε να εξασφαλίζει μια αξιοπρεπή ύπαρξη και πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία - χρειάζεται περαιτέρω μελέτη και πειράματα για να αποδείξει την πρακτικότητά του και να εξερευνηθούν διαφορετικά μοντέλα εφαρμογή του. Τοπικές ομάδες, πολιτικά κόμματα, ιδρύματα, ακαδημαϊκοί, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συνεργάζονται για την υποστήριξη πρωτοβουλιών για το βασικό εισόδημα ως ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας κοινωνικής, βιώσιμης και με κοινωνική συνοχή Ευρώπης για όλους.
Κατάλληλα συστήματα "Βασικού Εισοδήματος Χωρίς Προαπαιτούμενα" θα μπορούσαν να μετατρέψουν την κοινωνική ασφάλιση από ένα αντισταθμιστικό / ανταποδοτικό σύστημα σε ένα απελευθερωτικό σύστημα, ενθαρρύνοντας τους πολίτες να κάνουν τις δικές τους επιλογές, χωρίς να στιγματίζονται για την κατάστασή τους.
3) Κριτική του προγράμματος Ελάχιστου Εισοδήματος στην Ελλάδα και Κύπρο
Από το 1992 η ΕΕ έδωσε έμφαση στην υποχρέωση των κρατών για κοινωνική συνοχή και ισχυρό κοινωνικό μοντέλο. Η πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ εφαρμόζει κάποιου είδους πρόγραμμα Ελάχιστου ή Βασικού Εισοδήματος. Οι μόνες χώρες που - παρά την κρίση - δεν εφαρμόζουν κάποιο σχετικό σύστημα είναι η Ιταλία - αν και ξεκίνησε κάποιο πιλοτικό - και η Ελλάδα [6] που έχει ανακοινώσει ένα πιλοτικό σύστημα για κάποιους μήνες σε περιορισμένο αριθμό Δήμων και γενίκευσή του αργότερα ως καθολικό σύστημα. Το πιλοτικό πρόγραμμα θα χρηματοδοτηθεί από εναπομείναντες πόρους του ΕΣΠΑ, επομένως δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι με την ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης θα υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός για την καθολική εφαρμογή του. Εξάλλου οι πρώτες απόπειρες και συζητήσεις για ένα κάποιο σύστημα (Ελάχιστου ή Βασικού Εισοδήματος) ξεκίνησαν το 2000.
Η εξέταση των εφαρμογών Ελάχιστου Εισοδήματος στην Κύπρο (όπου είναι πλέον πολύ κοντά στην πλήρη εφαρμογή του μετά από μια πιλοτική φάση) και την Ελλάδα (όπου έχει αναγγελθεί εδώ και καιρό μια πιλοτική φάση) μπορεί να αποκαλύψει τις διαφορές των συστημάτων αυτών με το μοντέλο που υποστηρίζει το BIEN (Παγκόσμιο Δίκτυο Βασικού Εισοδήματος - Basic Income Earth Network).
Και οι δύο πολιτικές έχουν ένα υψηλό όριο των μέσων επιβίωσης που θα ελέγχονται, θέτοντας εμπόδια όπως τα περιουσιακά στοιχεία και τα ακίνητα που βρίσκονται στην κατοχή των ατόμων, που ειδικά στην Ελλάδα γίνεται απαγορευτικό για τους περισσότερους παραλήπτες, λόγω των υψηλών επιπέδων ιδιοκατοίκησης και κατοχής γης, και τις υψηλές αντικειμενικές αξίες για αυτά, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να πρόκειται απλώς για μια βασική και απαραίτητη πρώτη κατοικία.
Επιπλέον, υπάρχει η προϋπόθεση της απόδειξης της προσπάθειας αναζήτησης εργασίας, η οποία ορθώνει ένα δυσβάστακτο βάρος για τον παραλήπτη και καθιστά την ενεργοποίηση του σχήματος πολύ δαπανηρή και περίπλοκη.
Είναι, ωστόσο, ένα θετικό πρώτο βήμα, αν και αυτό γίνεται 5 χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης. Σε κάθε περίπτωση, μένει να δούμε αν θα κάνει πραγματικά τη διαφορά και θα προσφέρει ουσιαστική βοήθεια για την αντιμετώπιση της εκρηκτικών επιπέδων φτώχειας σε αυτές τις χώρες, που επλήγησαν τόσο σοβαρά από την κρίση. Είναι αναγκαίο, να εφαρμοστεί - τουλάχιστον σε πιλοτικό επίπεδο - μια πολιτική Εγγυημένου Βασικού Εισοδήματος Χωρίς Προαπαιτούμενα σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
Πηγαίνοντας πιο πέρα, χρειάζεται, ως ξεκίνημα, καλύτερη ανταλλαγή εμπειριών και επικοινωνία μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των ερευνητών, μια σταθερή και ανοικτή συζήτηση σχετικά με τα αποτελέσματα των διαφόρων συστημάτων που βρίσκονται ήδη σε εφαρμογή.
Παραπομπές:
1. Ερώτηση προς την Κομισιόν του Νίκου Χρυσόγελου ευρωβουλευτή των Πράσινων http://www.chrysogelos.gr/index.php/2012-01-26-17-13-36-593/questions/item/3478-guaranteed-minimum-income-in-greece και http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+WQ+E-2013-013056+0+DOC+XML+V0//EL&language=el καθώς κι απάντηση του Επιτρόπου Andor
http://www.europarl.europa.eu/sides/getAllAnswers.do?reference=E-2013-013056&language=EL
2. http://www.greens-efa.eu/documents-641.html
3. http://www.greens-efa.eu/building-resilience-9644.html
4. http://www.greens-efa.eu/pensions-8524.html
6. Η Ενδιάμεση Έκθεση της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής: «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ»:
