Μετά από μια προεκλογική καμπάνια που χαρακτηρίστηκε από ανισοτιμία και αποκλεισμό της άποψης του «Όχι» από τα ΜΜΕ, εκφοβισμό όσων υποστήριζαν μια δημοκρατική προοπτική για την Τουρκία, συλλήψεις και παρεμπόδιση εκπροσώπων της αντιπολίτευσης να παρακολουθήσουν τις διαδικασίες και την καταμέτρηση σε πολλά εκλογικά κέντρα, ανακοινώθηκαν από την κυβερνητική πλευρά τα αποτελέσματα του «δημοψηφίσματος για τις συνταγματικές αλλαγές» που δείχνουν επικράτηση του «Ναι» με μικρή διαφορά.
Καταγγελίες για παρατυπίες και παρεμπόδιση εκλογικού δικαιώματος μέχρι αλλοίωση του αποτελέσματος και νοθεία
Χαρακτηριστική είναι η έκθεση των διεθνών παρατηρητών υπό τον Οργανισμό Ασφάλειας και Συνεργασίας στην Ευρώπη (OΑΣΕ/OSCE) που διαπιστώνει: «Η έλλειψη ίσων ευκαιριών, η μονόπλευρη ενημέρωση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι περιορισμοί στις θεμελιώδεις ελευθερίες δημιούργησαν άνισους όρους ανταγωνισμού στο συνταγματικό δημοψήφισμα της Τουρκίας». Ο Cezar Florin Preda, επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης δήλωσε «Σε γενικές γραμμές, το δημοψήφισμα δεν συνάδει με τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το νομικό πλαίσιο ήταν ανεπαρκές για την τήρηση μιας πραγματικά δημοκρατικής διαδικασίας».
Το HDP, το τρίτο σε δύναμη κόμμα του Τουρκικού Κοινοβουλίου (ο συμπρόεδρος του κρατείται στις φυλακές και παραπέμπεται σε δίκη, ενώ και άλλοι 11 βουλευτές του κρατούνται από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας με βάση τον πρόσφατο «αντιτρομοκρατικό νόμο») κατήγγειλε ότι 150 εκπρόσωποι του συνελήφθησαν τις 2 τελευταίες ώστε να μην μπορούσαν να συμμετάσχουν στον έλεγχο της εκλογικής διαδικασίας. Ανεξάρτητα ΜΜΕ κατήγγειλαν ότι 59 άτομα συνελήφθησαν γιατί φωτογράφιζαν ψηφοδέλτια, την στιγμή που στα σόσιαλ μίντια παρουσιάζονταν καταγγελίες για νοθεία.
Το HDP θεωρεί ότι έγινε αλλοίωση των αποτελεσμάτων (manipulation) της τάξης του 3-4% στο #Turkeyreferendum. Τα δύο σημαντικότερα κόμματα της αντιπολίτευσης, το σοσιαλδημοκρατικό CHP και το HDP, έχουν αναγγείλει ήδη προσφυγή στα δικαστήρια για πολλές παρατυπίες και θα ζητήσουν εκ νέου καταμέτρηση σημαντικού ποσοστού των ψήφων. Η αντιπολίτευση επικρίνει, επίσης, την απόφαση της εκλογικής επιτροπής – και ενώ διεξάγονταν η ψηφοφορία - να γίνονται δεκτά ως έγκυρα ψηφοδέλτια που δεν φέρουν την σφραγίδα της εφορευτικής επιτροπής - υπολογίζεται ότι αυτά ξεπερνάνε το 1.500.000 (2,6% των ψήφων).
Η Τουρκία μετά το "δημοψήφισμα"
Το αποτέλεσμα του «δημοψηφίσματος» είναι ένα καταστροφικό πλήγμα για την δημοκρατία στην Τουρκία, αλλά η μικρή διαφορά με την οποία φαίνεται να επικρατεί το «Ναι» – παρά το όργιο μεθοδεύσεων και πιθανώς νοθείας - δείχνει ότι ο «σουλτάνος» έχει υποστεί σημαντικό πλήγμα και οι δημοκρατικές δυνάμεις στην Τουρκία έχουν γερές ρίζες πλέον, δεν κάμπτονται παρά τον εκφοβισμό, τον φόβο, τον ασφυκτικό έλεγχο στην ελευθερία του τύπου και τις διώξεις όσων έχουν διαφορετική άποψη.
Μερικά σημαντικά σημεία που πρέπει να λάβουμε υπόψη, όπως προκύπτουν από το δημοψήφισμα για την ενίσχυση των εξουσιών του Ερντογάν:
- Η Τουρκία είναι, με ευθύνη του Ερντογάν, μια βαθιά διχασμένη χώρα, κι αυτό φάνηκε όχι μόνο στη διάρκεια της «προεκλογικής» εκστρατείας με τους οπαδούς του Όχι να μην έχουν πρόσβαση στα περισσότερα ΜΜΕ αλλά και με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα
- Οι μεγάλες πόλεις, τα οικονομικά κέντρα, τα παράλια, οι κουρδικές περιοχές, οι νέοι και οι γυναίκες ψήφισαν κατά πλειοψηφία υπέρ του Όχι
- Την νίκη στον Ερντογάν φαίνεται ότι έδωσαν τα ψηφοδέλτια που εστάλησαν από Τούρκους που ζουν σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ολλανδία, η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο και η Αυστρία, όπου τα ποσοστά υπέρ του «Ναι» φαίνεται να ξεπερνάνε το 60%, σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπως η Βρετανία, η Ιταλία και η Ισπανία, όπου τα ποσοστά υπέρ του «ναι» είναι κάτω από το 30%.
- Τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης, το σοσιαλδημοκρατικό και το HDP αμφισβητούν το αποτέλεσμα, και ετοιμάζονται να προσφύγουν στη δικαιοσύνη.
- Στις περιοχές των τουρκοκυπρίων, κυριάρχησε το Όχι, όπως επίσης και μεταξύ όσων έλαβαν μέρος στην εκλογική διαδικασία από την Ελλάδα.
Οι επιπτώσεις του δημοψηφίσματος και των αποτελεσμάτων στην Τουρκία
Εδώ και καιρό είναι φανερό ότι ο Ερντογάν επιδιώκει να επιβάλλει με κάθε τρόπο ένα αυταρχικό και προσωποπαγές καθεστώς, οδηγώντας την Τουρκική κοινωνία σε βαθύ διχασμό και πόλωση. Αξιοποιώντας την απόπειρα πραξικοπήματος, απέλυσε πάνω από 100.000 δικαστικούς, δημοσίους υπαλλήλους, καθηγητές, στρατιωτικούς, ενώ χιλιάδες πολίτες κρατούνται, χωρίς κατηγορία συνήθως, περιμένοντας να απαγγελθεί κάποια κατηγορία ή να οριστεί δίκη. Πολλοί δημοσιογράφοι εκδιώχθηκαν ενώ εφημερίδες και άλλα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης κατελήφθησαν από την αστυνομία και ελέγχονται σήμερα από το καθεστώς. Το «δημοψήφισμα» ενέτεινε τον απόλυτο έλεγχο. Παρά όμως το καθεστώς ελέγχου, το 50% περίπου του πληθυσμού που ψήφισε υποστήριξη το Όχι και την δημοκρατική προοπτική για την Τουρκία.
Οι σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας
Δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε το θάρρος τόσο πολλών ανδρών και γυναικών που τολμούν να υπερασπίζονται την δημοκρατία στην Τουρκία κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Και γι’ αυτό πρέπει να σταθούμε στο πλευρό των δημοκρατικών δυνάμεων στην Τουρκία, να ζητήσουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ασκήσουν την μεγαλύτερη δυνατή πίεση, ώστε να επανέλθει η Τουρκία στο δρόμο του εκδημοκρατισμού. Παρά τα όσα γίνονται τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα μετά το «δημοψήφισμα», δεν πρέπει η ΕΕ να γυρίσει την πλάτη της στην Τουρκία και να αφήσει τους δημοκρατικούς πολίτες της μόνους.
Η ΕΕ δεν πρέπει, όμως, να συνεχίσει να εξαρτά την προσφυγική της πολιτική από την Συμφωνία των Κρατών Μελών με την Τουρκία, αλλά αντιθέτως να αναπτύξει μια ισχυρή και αποτελεσματική κοινή πολιτική επιμερισμού υπευθυνότητας και ευθύνης για τους πρόσφυγες με συμμετοχή όλων των Κρατών Μελών (ιδιαίτερα όσο αφορά τους πρόσφυγες από Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη, Σομαλία, Ερυθραία, Νιγηρία κα). Η ΕΕ στις σχέσεις της με την Τουρκία πρέπει να δεσμεύεται σταθερά από τις δημοκρατικές αρχές, την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και να μην προχωρήσει σε άνοιγμα κεφαλαίων προ-ενταξιακής διαδικασίας ή οικονομικές και τελωνειακές συμφωνίες εφόσον παραμένει η σημερινή αντιδημοκρατική κατάσταση. Ισχυρή πίεση πρέπει να ασκηθεί και από το Συμβούλιο της Ευρώπης, αφού η Τουρκία είναι μέλος του.
Μόνο απαλλαγμένη από τους εκβιασμούς του Ερντογάν, η ΕΕ θα μπορέσει να πιέσει για την ελευθερία των πολιτών, των δημοσιογράφων και των πολιτικών της αντιπολίτευσης, την απελευθέρωση των φυλακισμένων βουλευτών του HDP, για την αποκατάσταση των εκατοντάδων χιλιάδων Τούρκων πολιτών που έχουν χάσει τη δουλειά τους ή έχουν ριχτεί στη φυλακή στο πλαίσιο της σημερινής κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Στρατηγικά αυτή η σταθερή υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας θα ενισχύσει τις δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας αυτής και θα μπορέσει να συμβάλλει σε μια ισχυρή κοινωνική και πολιτική δυναμική για στροφή της Τουρκίας προς τις Ευρωπαϊκές αξίες, που θα εξαναγκάσει τον Ερντογάν να επιστρέψει στη δημοκρατία.
Σε αυτή την δύσκολη περίοδο, η Ελλάδα πρέπει να διατηρήσει την ψυχραιμία της και να μην παρασυρθεί σε φραστικές αντιπαραθέσεις και σε άλλο ένα κυνήγι εξοπλισμών. Πρέπει αντιθέτως να επιδιώξει την προστασία των συνόρων και της ασφάλειάς της μέσα από τις εγγυήσεις που μπορεί να παρέχει σχετικά η Ευρωπαϊκή Ένωση με βάση την Συνθήκη Λειτουργίας της ΕΕ καθώς και μέσα από την σημαντική ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και την αναζωογόνηση της οικονομίας της, μέσω της κοινωνικής και οικολογικής/πράσινης καινοτομίας. Παράλληλα, οφείλουμε ως κοινωνία και φορείς της κοινωνίας των πολιτών να αναπτύξουμε στενές σχέσεις με τις δημοκρατικές δυνάμεις που υπάρχουν στην Τουρκία, ώστε να χτίσουμε ένα καλύτερο και πιο ειρηνικό κοινό μέλλον. Επίδειξη τσαμπουκά στον τσαμπουκά και νέα εξοπλιστικά προγράμματα, τη στιγμή που δαπανάμε το μεγαλύτερο μετά τις ΗΠΑ ποσοστό του ΑΕΠ για στρατιωτικές δαπάνες και η κοινωνία έχει γονατίσει από την φορολογία και την ισοπεδωτική λιτότητα, δεν θα κάνουν πιο ασφαλή τη χώρα μας, αλλά πολύ πιο ευάλωτη, ενώ θα αυξήσουν τον κίνδυνο «ατυχήματος» που θα οδηγήσει σε τραγωδία.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να κρατάει προς το παρόν "προσεκτική" και σχετικά αμήχανη στάση. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, η Ύπατη Εκπρόσωπος για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας κι Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φεντερίκα Μογκερίνι και ο Επίτροπος για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και τη Διεύρυνση Johannes Hahn, σε κοινή δήλωση αναφέρουν ότι "λαμβάνουν υπόψη το αποτέλεσμα του τουρκικού δημοψηφίσματος», αλλά «περιμένουν την αξιολόγηση της Διεθνούς Αποστολής του ΟΑΣΕ / ODIHR σε σχέση με εικαζόμενες παρατυπίες»
Η πλήρης δήλωση έχει ως εξής: «Έχουμε λάβει υπόψη του τα αναφερόμενα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Τουρκία σχετικά με τις τροποποιήσεις του Συντάγματος, το οποίο εγκρίθηκε από την Τουρκική Εθνοσυνέλευση στις 21 Ιανουαρίου 2017.
Περιμένουμε την αξιολόγηση της Διεθνούς Αποστολής του ΟΑΣΕ / ODIHR σε σχέση με εικαζόμενες παρατυπίες.
Οι συνταγματικές τροποποιήσεις, και ιδιαίτερα η πρακτική εφαρμογή τους, θα πρέπει να αξιολογηθούν υπό το πρίσμα των υποχρεώσεων της Τουρκίας ως υποψήφιας χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ως μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Ενθαρρύνουμε την Τουρκία να απαντήσει στις ανησυχίες και συστάσεις του Συμβούλιου της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένων εκείνων σε σχέση με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Λόγω δε του οριακού αποτελέσματος του δημοψηφίσματος και των εκτεταμένων συνεπειών των συνταγματικών τροποποιήσεων, μπορούμε επίσης να ζητήσουμε από τις τουρκικές αρχές να αναζητήσουν την ευρύτερη δυνατή εθνική συναίνεση στην εφαρμογή τους."
Το Συμβούλιο της Ευρώπης
O Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης Thorbjørn Jagland, δήλωσε πως "το τουρκικό εκλογικό σώμα ψήφισε επί της τροποποίησης του Συντάγματος». Κάλεσε την Τουρκία «να σεβαστεί την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στα επόμενα βήματα που θα ακολουθήσουν το αποτέλεσμα του τουρκικού συνταγματικού δημοψηφίσματος»,
«Δεδομένου του οριακού αποτελέσματος, η τουρκική ηγεσία θα πρέπει να εξετάσει τα επόμενα βήματα προσεκτικά», δήλωσε ο ΓΓ του Στε, προσθέτοντας ότι "είναι υψίστης σημασίας η διασφάλιση της ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος, σύμφωνα με την αρχή του κράτους δικαίου που διέπει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου"."Το Συμβούλιο της Ευρώπης, του οποίου η Τουρκία είναι πλήρες μέλος, είναι έτοιμο να υποστηρίξει τη χώρα σε αυτή τη διαδικασία", καταλήγει.
