Αυτό το άρθρο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 03/2012 του "NachrichtenundderStellungnahmeKath. SozialakademieÖsterreichs" ("Νέα και γνώμες της Καθολικής Κοινωνικής Ακαδημίας της Αυστρίας").  Ο Ανδρέας Νόβι είναι Διευθυντής του Αυστριακού Πράσινου Ιδρύματος GrüneBildungswerkstatt.

του Ανδρέα Νόβι

Το «κίνημα των καταλήψεων» είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα μιας εκστρατείας που έχει προκαλέσει αναστάτωση στην καρδιά της κοινωνίας. Για να επιτύχει όμως, το κίνημα πρέπει να διευρύνει την εμβέλειά του και να αναπτύξει μια συνεκτική εναλλακτική λύση στην κεντροδεξιά κυριαρχία της Ευρώπης. Στον πυρήνα της, μια τέτοια λύση πρέπει να είναι τόσο δίκαιη όσο και βιώσιμη.

Με τον ερχομό του 2012, μπαίνουμε στο πέμπτο έτος της κρίσης, που θα έχει διαρκείς επιπτώσεις στον πλούσιο βορά. Αυτές οι διάφορες κρίσεις της οικολογίας, της οικονομίας και των κοινωνικών ζητημάτων δεν ισοδυναμούν με μια μικρή κρίση, ένα απλό πέρασμα κρύου, αλλά με μια ρήξη, που τέθηκε σε κίνηση από δεκαετίες νεοφιλελεύθερης αναδιανομής του πλούτου προς τις ανώτερες τάξεις, από τον ατομικισμό της κατανάλωσης και τις πολιτικές που υπονομεύουν την αλληλεγγύη. Στο μέλλον τα πράγματα θα είναι διαφορετικά και αν δεν κάνουμε τίποτα, άλλοι θα αποφασίσουν τη μορφή του νέου κόσμου.

Υπάρχουν οι σκληροπυρηνικοί της συναίνεσης των Βρυξελλών που προωθούν μέτρα λιτότητας, ακόμη και αν αυτά προφανέστατα οδηγούν σε μια οικονομική άβυσσο. Επιπλέον αυταρχικές εθνικιστικές δεξιές κυβερνήσεις έχουν πρόσφατα κερδίσει έδαφος. Παρά τις διαφορετικές αντιλήψεις όσον αφορά τη σημασία των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων στην αναδιάρθρωση αυτή, και οι δύο μοιράζονται την ίδια άποψη για το μέλλον: η αναδιάρθρωση δεν θα είναι αρκετή για να αλλάξει κάτι, δεν θα υπάρχει περισσότερος χώρος στο πλοίο και κατά συνέπεια το κόστος της κρίσης θα βαρύνουν τους τεμπέληδες, τους ανέργους, τους φτωχούς  - και στην περίπτωση της δεξιάς, και τους αντιφρονούντες, μέλη άλλων εθνοτικών ομάδων και εκείνων που ζουν έξω από το φρούριο της Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, το κράτος πρόνοιας και μαζί με αυτό η μεσαία τάξη θα εξοντωθούν. Και δεν λαμβάνουν υπόψη το γεγονός ότι στη δεκαετία του 1970, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ελλάδα ήταν δικτατορίες - και ότι οι κοινωνικές διαιρέσεις παρέχουν το πιο γόνιμο έδαφος για τον αυταρχισμό.

Θα πρέπει να κάνουμε κριτική στο μοντέλο αυτού του αποκλεισμού ηθικών απόψεων, καθώς αρνείται σε ένα αυξανόμενο αριθμό Ευρωπαίων το ανθρώπινο δικαίωμα στην ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Παραδόξως, ακόμη και οι στόχοι που θέτουν οι ίδιοι δεν θα επιτευχθούν με αυτόν τον τρόπο. Για παράδειγμα, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες το ιδιωτικό και το δημόσιο χρέος έχουν αυξηθεί σταθερά. Η Ευρώπη έχει μείνει πίσω από τον υπόλοιπο κόσμο στην οικονομική ανάπτυξη και η ισχύς της ηπείρου στον κόσμο έχει μειωθεί. Και δεν μιλάμε καν για το κοινωνικό και οικολογικό κόστος αυτής της πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων, της απελευθέρωσης του εμπορίου και του πλουτισμού.

Η κοινωνική αναταραχή φτάνει στην καρδιά της κοινωνίας

Η κατάσταση αυτή οδήγησε στο κίνημα κατάληψεων ξεκινώντας με τη WallStreet, ενώ την ίδια στιγμή η κατάληψη των δημόσιων χώρων έγινε μια μορφή αντίστασης σε διαφορετικά μέρη των μεσογειακών κρατών - από την Αθήνα στο Ισραήλ και την Ισπανία. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν ο συμβολισμός της κατάληψης του πάρκου στη Νέα Υόρκη καθώς εδώ για πρώτη φορά μια νέα λύση αναδείχθηκε: Είμαστε το 99 τοις εκατό, με άλλα λόγια, σχεδόν όλοι. Εμείς, η συντριπτική πλειοψηφία, πληρώνουμε το τίμημα για μια ληστεία απαράμιλλη στην ιστορία της ανθρωπότητας από μια μειοψηφία πλουσίων, οι οποίοι επωφελούνται από τη ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών, όπως ακριβώς έγινε και με τη διάσωση των τραπεζών μετά το 2008. Οι μεσαίες  και κατώτερες τάξεις, από την άλλη πλευρά φέρουν το κύριο βάρος εν μέσω στασιμότητας μισθών, μεγαλύτερων καταναλωτικών φόρων και  φόρων εισοδήματος και της μείωσης των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών.

Όποιος δει τις εικόνες από τους συχνά κομψά ντυμένους διαδηλωτές στη Νέα Υόρκη ή τα καλοαναθρεμένα παιδιά της μεσαίας τάξης στο Ισραήλ και στη Μαδρίτη θα συνειδητοποιήσει ότι οι κοινωνικές αναταραχές έχουν φθάσει ακριβώς στην καρδιά της κοινωνίας. Η παλιά ιδέα μίας ομοιογενούς πλειοψηφίας που μέσα από την αίσθηση της ηθικής ευθύνης πρέπει να φροντίσει και για εκείνους στο περιθώριο της κοινωνίας που αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας αποτυγχάνει να αναγνωρίσει ακριβώς πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση.  Το σύνθημα του κινήματος καταλήψεων δεν ήταν πατερναλισμός για εκείνους που βρίσκονται στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Αντίθετα το νέο «Εμείς» βασίζεται σε μια ιδέα της αλληλεγγύης, όχι απλώς ως αλτρουιστική ανησυχία για άλλους, αλλά ως αγώνας για έναν κόσμο που είναι καλός για τους άλλους, όπως και για μένα, με άλλα λόγια, έναν κόσμο στον οποίο όλοι μπορούν να απολαύσουν μια καλή ζωή.

Αυτή είναι η μεγάλη συμβολή του κινήματος καταλήψεων. Αλλά την ίδια στιγμή, οι περιορισμοί αυτού του κινήματος σύντομα έγιναν προφανείς και αυτοί είναι πάντα οι περιορισμοί της δημιουργικής, αυθόρμητης πολιτικής κίνησης - ένα πυροτέχνημα που ξεθυμαίνει στην απουσία οργάνωσης. Έτσι, στα τέλη του περασμένου έτους, λιγότερο ή περισσότερο κατασταλτικές εξώσεις πραγματοποιήθηκαν και η τάξη αποκαταστάθηκε τουλάχιστον από μια υλική οπτική γωνία.

Οι αυθόρμητες πρωτοβουλίες στους δρόμους και στις πλατείες αποτελούν μια πηγή έμπνευσης, αλλά την ίδια στιγμή υπάρχει ανάγκη για ευρείες συμμαχίες και μια πλουραλιστική κίνηση που θα αποτελείται από δημόσιους φορείς, συνδικάτα, πολιτικά κόμματα, ΜΚΟ και πολλούς αφοσιωμένους ανθρώπους που θα συμμετέχουν στην έναρξη μίας κίνησης αναζήτησης ως προς το πώς το μοντέλο του αποκλεισμού μπορεί να αποδυναμωθεί και τα θεμέλια μίας συνεκτικής, δημοκρατικής και βιώσιμης κοινωνίας να ενισχυθούν. Αυτή η κίνηση αναζήτησης πρέπει να είναι ανοιχτή, να περιλαμβάνει όλους και να προωθεί το διάλογο. Ο στόχος είναι να βελτιωθεί η κοινή αντίληψη της δικαιοσύνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην οποία δεν υπάρχει χώρος για δεξιό, αντισημιτικό αντι-καπιταλισμό. Μια κριτική του καπιταλισμού, πρέπει πάντα να είναι τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο με τον Καρλ Μαρξ, ο οποίος ήταν πάντα ενήμερος για τα πλεονεκτήματα του καπιταλισμού, ως μέσο για τη δημιουργία πλούτου και την ενθάρρυνση της ατομικής ελευθερίας. Ήδη πριν από 150 χρόνια, ο Μαρξ επεσήμανε την αποτυχία του καπιταλισμού στην ανικανότητά του να επιτρέψει σε όλους να επωφεληθούν από τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι εκτός από την ανισότητα που έχει συστηματικά αυξηθεί λόγω της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η ατομική καταναλωτική κουλτούρα και οι συνακόλουθοι οικολογικοί περιορισμοί που γίνονται όλο και πιο οξείοι είναι οι προβληματικές περιοχές του καπιταλισμού. Χρειαζόμαστε λοιπόν ένα κοινό όραμα για το πώς μια καλή ζωή είναι δυνατή για όλους πέρα από τον καταναλωτισμό και την αυξανόμενη συγκέντρωση της εξουσίας στην πολιτική και στις επιχειρήσεις.

Όχι μόνο μια δίκαιη, αλλά και μια αειφόρο κοινωνία

Ταυτόχρονα, είναι αναγκαίο να χαράξει κανείς στρατηγική για το πώς οι σχέσεις και οι δομές της εξουσίας μπορούν να τροποποιηθούν έτσι ώστε να διασφαλίζονται τα συμφέροντα του 99 τοις εκατό. Ένα παράδειγμα αυτού θα ήταν πρωτοβουλίες για πιο δίκαιη φορολόγηση. Θα ήταν επίσης απαραίτητο να διευκρινιστούν αρκετά πρακτικά ερωτήματα:  Τι ρόλο παίζει μία απαιτητική κοινωνία πολιτών στην αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης της νεοφιλελεύθερης πολιτικής στην Ευρώπη; Τι ρόλο παίζουν οι εκλογές και η άμεση δημοκρατία στη μετατόπιση των σχέσεων εξουσίας;

Αν δεν θέλουμε οι αυθόρμητες καταλήψεις  να παραμείνουν πυροτέχνηματα χρειαζόμαστε ένα εναλλακτικό μοντέλο ενάντια στη στρατηγική αποκλεισμού και υπέρ του δικαιώματος για μια καλή ζωή για όλους.  Ένα μοντέλο που θα βασίζεται εξίσου στην ηθική πεποίθηση της ισότητας για όλους τους ανθρώπους καθώς και της επιθυμίας να γίνεται χρήση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας όλων, προκειμένου η φτώχεια, οι κλιματικοί πόλεμοι και η βία να ανήκουν στο παρελθόν. Ωστόσο, για να μπορεί ο καθένας να απολαύσει μια καλή ζωή χρειαζόμαστε όρια για εκείνους τους λίγους στους οποίους ο πλούτος και η ισχύς πρέπει να μειωθούν σε αποδεκτά επίπεδα που είναι συμβατά με το κοινωνικό πλαίσιο. Εδώ έγκειται η πολιτική και στρατηγική συμβολή του κινήματος καταλήψεων. Πρόκειται για ένα ζήτημα ενός νέου είδους της ποιότητας ζωής χωρίς καμία εξαίρεση, μια δημιουργική κίνηση αναζήτησης για συνετή οικονομική δραστηριότητα και μιας κοινωνίας αμοιβαίου ενδιαφέροντος για τους άλλους - για όλους, με εγγυημένα κοινωνικά δίκτυα ασφαλείας και πολιτικά διαπραγμάτευσιμα ανώτατα όρια για τη χρήση πόρων.