«Συγνώμη, λάθος…» από το ΔΝΤ. Αλλά ένα τόσο καθοριστικό λάθος!
Τα μέτρα που προωθεί η τρόικα στην Ελλάδα, βασίστηκαν σε λάθος υποθέσεις και οδήγησαν σε αύξηση του χρέους και επιδείνωση της κρίσης, δείχνουν μελέτες του ΔΝΤ και της Κομισιόν. Σε συνέντευξη τύπου που έδωσε την Πέμπτη 1 Νοεμβρίου, ο Νίκος Χρυσόγελος, ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων/ Ομάδα των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο, τόνισε πόσο σημαντική είναι αυτή η παραδοχή από το ΔΝΤ.
Στην έκθεση του ΔΝΤ[1], WorldEconomicOutlook – October 2012, γίνεται αναλυτική αναφορά σε άστοχες εκτιμήσεις για το δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή που χρησιμοποιείται στις προβλέψεις όταν σχεδιάζονται προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η έκθεση αναφέρει – χωρίς να μελετά την περίπτωση της Ελλάδας – ότι με ασφάλεια μπορεί να εκτιμηθεί πως ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής ειδικά σε περιόδους ύφεσης, αντί του 0,5 που αρχικά θεωρείτο, κινείται μεταξύ 0,9 και 1,7.
Επιπλέον, σε πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη δυναμική του χρέους, εκτιμάται πως για την Ελλάδα, οποιοδήποτε μέγεθος δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή μεγαλύτερο του 0,5, ακόμη και σε περιόδους μη δημοσιονομικής προσαρμογής, οδηγεί σε αύξηση του χρέους. Σε πρόσφατη ελληνική μελέτη (βασισμένη σε στοιχεία 2000-2012) υπολογίζεται πως ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής σε περίοδο ύφεσης είναι 1,32.
Τα νέα στοιχεία αποδεικνύουν το αδιέξοδο της συνταγής που ακολουθείται. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να ανοίξει η πολιτική συζήτηση και σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το σχεδιασμό ενός τρίτου, εναλλακτικού δρόμου ο οποίος με κοινωνικά δίκαιο και ισορροπημένο τρόπο θα θέσει τις βάσεις για την έξοδο της χώρας από την κρίση και την βιώσιμη ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας.
Δείτε το κείμενο της εισήγησης του Νίκου Χρυσόγελου ΕΔΩ
Η ελληνική κρίση
Είναι γεγονός ότι η χώρα ακολουθούσε έναν δρόμο που αργά ή γρήγορα θα αποδεικνύονταν αδιέξοδος. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η ανικανότητα του ελληνικού πολιτικού συστήματος, σε συνδυασμό με τις αδυναμίες και τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ευρωζώνης κάνουν τη φούσκα να σκάσει με εκκωφαντικό τρόπο.
Έτσι, τα τελευταία χρόνια βιώνουμε τη μετατροπή της κρίσης ελλειμμάτων σε κρίση χρέους και σε οικονομική και κοινωνική κρίση. Τα πρώτα μέτρα για μείωση του ελλείμματος οδήγησαν σε αύξηση του χρέους. Προκειμένου να ξεπεραστεί η κρίση (χρέους) έχουν εφαρμοστεί στη χώρα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής με δηλωμένο στόχο αφενός «τη βελτίωση των μεγεθών που επηρεάζουν το ποσοστό του χρέους προς το ΑΕΠ» και αφετέρου «τη βελτίωση της εικόνας της χώρας, δηλαδή της αξιοπιστίας, της εμπιστοσύνης των επενδυτών, ώστε ο δανεισμός να γίνεται με ευνοϊκούς όρους από τις αγορές και σταδιακά το χρέος της χώρας να βρεθεί σε βιώσιμο επίπεδο».
Άλλες λύσεις που συζητούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση της κρίσης στην Ευρωζώνη, δεν έχουν, τουλάχιστον προς το παρόν, ενσωματωθεί στις πολιτικές για αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης με τη δικαιολογία ότι δεν έχει σταθεροποιηθεί η δημοσιονομική κατάσταση στη χώρα - λύσεις όπως μετατροπή του εθνικού χρέους εν μέρει σε κοινό ευρωπαϊκό χρέος (αμοιβαιοποίηση χρέους πιθανώς μέσω ενός Ταμείου Εξυπηρέτησης Χρέους, ή την έκδοση ομολόγων σταθερότητας – ευρωομολόγων), διαχωρισμού από το εθνικό χρέος του κόστους ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, διαγραφή μέρους του χρέους που κατέχουν κυβερνήσεις, η Ευρωπαϊκή και εθνικές κεντρικές τράπεζες (OSI).
Η συνταγή
Στην Ελλάδα επιλέχθηκε και προωθείται με φανατισμό, η εφαρμογή προγραμμάτων πολύ σκληρής λιτότητας σε συνδυασμό με την υλοποίηση «διαρθρωτικών αλλαγών», και κυρίως ιδιωτικοποιήσεων, ως η ενδεδειγμένη λύση για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Θεωρήθηκε απαραίτητο να γίνει εσωτερική υποτίμηση, να υποβαθμιστεί το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών και να μειωθεί η ζήτηση, αφού υποτίμηση του ευρώ δεν ήταν εφικτή.
Οι υποθέσεις και οι παραδοχές που έγιναν
Η επιλογή βασίστηκε σε σενάρια, σε προβλέψεις επίτευξης στόχων που κάθε φορά φάνταζαν εφικτοί. Τα σενάρια περιέχουν κάποιες βασικές παραδοχές. Έτσι, μία βασική παραδοχή των σεναρίων της τρόικας ήταν πως ο «δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής» είναι περίπου 0,5. Δηλαδή, όταν κανείς μειώνει τα έξοδα της γενικής κυβέρνησης κατά 1€, τότε η επίδραση, η μείωση δηλαδή του ΑΕΠ θα είναι μισό ευρώ. Ή, όταν μειωθούν οι δαπάνες κατά 1 % τότε η μείωση που θα προκληθεί στο ΑΕΠ θα είναι 0,5%. Το αντίστροφο ισχύει για τις αυξήσεις: αύξηση κατά 1% στις δαπάνες θα επιφέρει και επέκταση του ΑΕΠ κατά 0,5%.
Κάνοντας αυτή την παραδοχή, ότι δηλαδή ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής (θα) είναι 0,5 και συνεκτιμώντας την επίδραση που (θα) υπάρχει στα φορολογικά έσοδα και τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, μπορεί να οδηγηθεί ένα σενάριο σε ευνοϊκές προβλέψεις για τις ανάγκες δανεισμού μίας χώρας. Ότι δηλαδή η μείωση των δαπανών της γενικής κυβέρνησης θα φέρει σημαντική μείωση της ανάγκης για δανεισμό και σταδιακά (θα) μειώνεται το χρέος.
Αντίθετα, αν ο πολλαπλασιαστής αυτός ξεπερνάει το 1,2 περίπου, τότε σε αρκετές περιπτώσεις η μείωση των δαπανών επιφέρει αύξηση του δανεισμού, ενώ η αύξηση των δαπανών επιφέρει μείωση της ανάγκης για δανεισμό! Επιπλέον, η μη μείωση συνεπάγεται και μη αύξηση της ανεργίας, μη συρρίκνωση κοινωνικής πολιτικής κλπ.
Τα νούμερα δεν βγαίνουν
Στην Ελλάδα, οι προβλέψεις της τρόικα για την εξέλιξη της ελληνικής κρίσης δεν επιβεβαιώνονται μέχρι τώρα. Το χρέος ανέβαινε δυσανάλογα με τις εκτιμήσεις. Ένα δεύτερο μνημόνιο διαδέχθηκε το πρώτο και περιείχε πιο σκληρά μέτρα λιτότητας. Η ύφεση έφερε ύφεση, το χρέος διογκώνεται και καθίσταται πλέον μη βιώσιμο. Ένα τρίτο πακέτο μέτρων έρχεται να επιβάλει ακόμα πιο αυστηρή λιτότητα. Παράλληλα με τη δημοσιονομική αναποτελεσματικότητα, διαμορφώνεται μια εκρηκτική κοινωνική και οικονομική κατάσταση: μείωση του ΑΕΠ κατά 19% από το 2008-2011, ανεργία 24%, ανεργία μεταξύ των νέων 55%, κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας παρά την μείωση μισθών και συντάξεων κατά 15-30% μείωση των εσόδων του κράτους και αύξηση ελλειμμάτων ασφαλιστικών ταμείων παρά τη μεγάλη φοροεπιδρομή.
Μέχρι πρόσφατα ως αίτια για τις αστοχίες στην επίτευξη αριθμητικών στόχων επιλέγονταν οι «συνήθεις ύποπτες αιτίες»: οι καθυστερήσεις των ελληνικών κυβερνήσεων, η κρατικοδίαιτη οικονομία, η κατάσταση σε πολλούς τομείς, η διαφθορά, το ότι η δυνατότητα είσπραξης φορολογικών απαιτήσεων ήταν χειρότερη από την αναμενόμενη, η απροθυμία των πολιτικών γενικά να συμμετάσχουν σε μεταρρυθμίσεις, η αδυναμία του πολιτικού συστήματος και η αδυναμία του κράτους να λειτουργήσει. Και κάθε νέο εμπόδιο, όπως για παράδειγμα, η είσπραξη μίας δόσης, αντιμετωπίζονταν επιλέγοντας κάθε φορά νέα μέτρα λιτότητας και νέο δανεισμό. Παράγοντες που παίζουν ίσως ρόλο αλλά δεν δικαιολογούν από μόνοι τους τη μεγάλη αστοχία των προβλέψεων.
Η συνταγή που εφαρμόστηκε από την αρχή παραμένει σε χρήση παρά τις αποτυχίες που εμφανίζονται όχι μόνο σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο αλλά και σε δημοσιονομικό: μείωση δαπανών κυρίως μέσω βίαιων περικοπών σε μισθούς, συντάξεις και κοινωνικές δαπάνες και γενικότερα λιτότητα με στόχο τη «βελτίωση της ανταγωνιστικότητας», και ιδιωτικοποίηση τομέων και μείωση του κράτους. Το σενάριο λέει ότι όταν ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις και εφαρμοστούν τα μέτρα κι εφόσον έρθει η πολυπόθητη «εμπιστοσύνη από τις αγορές», τότε όλα τα μεγέθη εικάζεται –και δεν αποτυπώνεται σε μελέτες- γρήγορα θα βελτιωθούν και θα φανούν τα αποτελέσματα.
Συγνώμη λάθος… που όμως δεν οδηγεί σε αλλαγή της συνταγής
Και ξαφνικά ήρθε η έκθεση του ΔΝΤ, το WorldEconomicOutlook – October 2012, όπου γίνεται αναλυτική αναφορά σε άστοχες εκτιμήσεις για τον δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή που χρησιμοποιείται στις προβλέψεις όταν σχεδιάζονται προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η έκθεση αναφέρει – χωρίς να μελετά την περίπτωση της Ελλάδας – πως με ασφάλεια μπορεί να εκτιμηθεί πως ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής ειδικά σε περιόδους ύφεσης, αντί του 0,5 που αρχικά θεωρείται, κινείται μεταξύ 0,9 και 1,7. Επιπλέον, σε πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη δυναμική του χρέους, εκτιμάται πως για την Ελλάδα, οποιοδήποτε μέγεθος δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή μεγαλύτερο του 0,5, ακόμη και σε περιόδους μη δημοσιονομικής προσαρμογής, οδηγεί σε αύξηση του χρέους. Σε πρόσφατη ελληνική μελέτη (βασισμένη σε στοιχεία 2000-2012) υπολογίζεται πως ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής σε περίοδο ύφεσης είναι 1,32.
Ευθέως αντίθετα με την επιλογή της λιτότητας δεν είναι πλέον μόνο άρθρα συγκεκριμένων αναλυτών, αλλά τα συμπεράσματα της πλειοψηφίας των μελετών και των εκθέσεων του τελευταίου εξαμήνου που δημοσιεύονται από διεθνείς οργανισμούς και ινστιτούτα και βασίζονται σε αναλύσεις των πραγματικών μεγεθών που ακολούθησαν την εφαρμογή των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής στην Ευρώπη και ιδίως στην Ελλάδα.
H δήλωση του Νίκου Χρυσόγελου:
«Η αναφορά του ΔΝΤ ότι μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί λάθος προϋποθέσεις είναι εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για το Ελληνικό πρόγραμμα. Αποκαλύπτει τον «ένοχο» για την αστοχία των προβλέψεων, αφήνει ως μόνη ελπίδα για την επιτυχία των μέτρων λιτότητας έναν και μοναδικό – σημαντικό, αλλά μεν αλλά μη μετρήσιμο παράγοντα -, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Οι εκθέσεις αλλά και η έμμεση ομολογία του Επιτρόπου Όλι Ρεν ότι η λιτότητα δεν οδηγεί από μόνη της στην έξοδο από την κρίση, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να ανοίξει πολιτική συζήτηση σε τρεις βασικούς άξονες:
1. Ενίσχυση της οικονομίας. Είναι άμεση ανάγκη η αλλαγή της τακτικής αντιμετώπισης του χρέους και η εφαρμογή ενός προγράμματος ενίσχυσης της οικονομικής δραστηριότητας και του επενδυτικού περιβάλλοντος για κοινωνικά-περιβαλλοντικά υπεύθυνες επενδύσεις καθώς και για ευρείας κλίμακας χρηματοδότηση και ενίσχυση της απασχόλησης (πράσινες κοινωνικές επενδύσεις και απασχόληση νέων). Το έχουμε υποστηρίξει έντονα οι Πράσινοι στο Ευρωκοινοβούλιο και εμείς δουλεύουμε ένα αναλυτικό σχέδιο με προτάσεις σε 7 σημαντικούς οικονομικούς τομείς. Αλλά μια εναλλακτική οικονομική πρόταση πρέπει να ξεκινήσει από την κοινωνία, από τα κάτω, και να εμπλακούν σε αυτό άμεσα οι φορείς της αυτοδιοίκησης, τα περιφερειακά συμβούλια και οι επαγγελματικοί – κοινωνικοί φορείς. Η αποτελεσματικότητα της αύξησης δαπανών προβλέπεται, έπειτα από μακρά περίοδο ύφεσης και δεδομένης της βελτίωσης των μεγεθών που σχετίζονται με το δομικό έλλειμμα, να είναι πολλαπλάσια θετική (ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής να είναι μεγαλύτερος του 2) και να επηρεαστούν θετικά το ΑΕΠ, η αξιοπιστία της οικονομίας, η απασχόληση ποσοτικά και ποιοτικά, ο ρυθμός μείωσης του χρέους, ώστε να επιτευχθεί η δημοσιονομική εξυγίανση με διαφορετικές πολιτικές.
2. Νέο πακέτο μέτρων λιτότητας; Τίθεται εκ νέου το ερώτημα: Πού αποσκοπούν τα νέα μέτρα; Σε ποιες παραδοχές βασίζονται; Έχουν ληφθεί υπόψη στη διαβούλευση της ελληνικής κυβέρνησης με την τρόικα οι πρόσφατες διαπιστώσεις των διεθνών οργανισμών και οι παραινέσεις για αλλαγή πλεύσης στην πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης; Το έχει υπόψη της η κυβέρνηση; Ζήτησε την άποψη των εκπροσώπων της τρόικα στο θέμα; Σε τελευταία ανάλυση ποια είναι η μέχρι σήμερα προσπάθεια της κυβέρνησης να αναδείξει τις αντιφάσεις μεταξύ πολλών από τα προτεινόμενα μέτρα σε σχέση με τις ευρωπαϊκές πολιτικές αλλά και κατά πόσο παρουσίασε ένα πιο ισορροπημένο και κοινωνικά υπεύθυνο σχέδιο αντιμετώπισης των δημοσιονομικών προβλημάτων;
3. Ήταν η συνταγή της τρόικα βασισμένη πράγματι σε λάθος παραδοχές; Χρειάζεται να γίνει μια αποτίμηση από ανεξάρτητους αξιολογητές και οικονομολόγους. Αν η ευθύνη δεν είναι μόνο του ελληνικού πολιτικού συστήματος (για παράδειγμα, γιατί δεν επεξεργάστηκε ένα ισορροπημένο και αποτελεσματικό πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης που να είναι αποτελεσματικό αλλά και δίκαιο) αλλά και της τρόικα (που προωθεί ένα άστοχο σχέδιο βασισμένο σε λάθος προϋποθέσεις και εκτιμήσεις), τότε είναι καιρός να αποτολμηθεί ένας δημόσιος διάλογος για το πώς θα αλλάξει άμεσα η λανθασμένη αυτή πολιτική. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο να ανοίξει η συζήτηση. Θα οδηγούνταν η χώρα σε εντελώς διαφορετικές επιλογές για την επίτευξη των ίδιων στόχων αν δεν είχε γίνει το λάθος αυτό; Θα υπάρξουν διορθωτικές κινήσεις έστω και τώρα; Θα εισαχθούν στο πρόγραμμα προσαρμογής εγγυήσεις υπέρ της Ελλάδας, όπως αγορά και διαγραφή σημαντικού τμήματος του ελληνικού χρέους, ώστε να γίνει βιώσιμο, αν αποδειχθεί ότι αυτό αυξήθηκε σοβαρά ως αποτέλεσμα λανθασμένων πολιτικών της τρόικα και των συμβούλων της;»
Σχετική ερώτηση κατέθεσε ο Νίκος Χρυσόγελος προς την Κομισιόν ώστε να ανοίξει η συζήτηση και στο Ευρωκοινοβούλιο.
Δείτε αναλυτικά την ερώτηση προς την Κομισιόν και τις μελέτες που αναφέρονται
ΘΕΜΑ: «Κρίση χρέους και δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές στην Ελλάδα»
Σε πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ [1] και παλαιότερες αναφορές [2] [3] διαπιστώνεται [4] πως ο «δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής» που χρησιμοποιείται στις προβλέψεις κατά το σχεδιασμό μοντέλων δημοσιονομικής προσαρμογής από το ΔΝΤ έχει υποεκτιμηθεί σημαντικά. Σε πρόσφατη έκθεση της Κομισιόν [5], εκτιμάται για την Ελλάδα πως οποιοδήποτε μέγεθος «δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή» μεγαλύτερο του 0,5 προκαλεί αύξηση του χρέους ακόμη και σε «υγιείς» δημοσιονομικά περιόδους [6]. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη [7], ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής για την Ελλάδα κατά την περίοδο της κρίσης εκτιμάται ως 1,32.
Ερωτάται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή:
1. Υιοθετεί την άποψη που παρουσιάζεται στην έκθεση του ΔΝΤ για το ύψος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών;
2. Έχει εκτιμηθεί το πραγματικό μέγεθος του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή για την Ελλάδα για τα έτη μετά την έναρξη εφαρμογής των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής;
3. Σχετικά με το νέο πακέτο μέτρων που πρόκειται να εισαχθούν προς ψήφιση στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, ποιο είναι το μέγεθος του πολλαπλασιαστή που χρησιμοποιείται στο βασικό σενάριο προβλέψεων; Έχει ληφθεί υπόψη κατά την πρόσφατη διαβούλευση μεταξύ Τρόικας και Ελληνικής Κυβέρνησης η ανάλυση του ΔΝΤ για υποεκτιμήσεις πολλαπλασιαστών;
4. Πολλοί αναλυτές [8], [9], [10] υποστηρίζουν πως έχει αποδειχθεί πως η επιλογή της λιτότητας για μείωση του χρέους φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα και οδηγεί σε – όχι μόνο προσωρινά - αύξηση της ανάγκης δανεισμού. Θεωρεί η Επιτροπή πως η αυστηρή λιτότητα παραμένει η ενδεδειγμένη επιλογή στοχεύοντας στη μείωση του χρέους στην Ελλάδα; Αν ναι, σε τι βάθος χρόνου;
5. Πού οφείλονται οι αποκλίσεις επίτευξης στόχων στο ελληνικό πρόγραμμα; Προτίθεται η Επιτροπή να εισηγηθεί εισαγωγή εγγυήσεων υπέρ της Ελλάδας για περιπτώσεις αποδεδειγμένων σημαντικών αστοχιών στο σχεδιασμό της προσαρμογής από την Τρόικα;
_______________________
[3] IMF WP/12/190 “Successful Austerity in the United States, Europe and Japan”, p.23, http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2012/wp12190.pdf
[4] “The main finding, based on data for 28 economies, is that the multipliers used in generating growth forecasts have been systematically too low since the start of the Great Recession, by 0.4 to 1.2, depending on the forecast source and the specifics of the estimation approach. Informal evidence suggests that the multipliers implicitly used to generate these forecasts are about 0.5. So actual multipliers may be higher, in the range of 0.9 to 1.7.”
[5] European Commission, European Economy, Economic Papers 460|July 2012, “Fiscal multipliers and public debt dynamics in consolidations”, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/economic_paper/2012/pdf/ecp460_en.pdf
[6] “Comparing the critical multipliers given in Table 3 with the results of literature referred to in Section 2 indicates that Greece is the only country where short-run debt increases could be observed even in normal times and if consolidation is balanced”
