του Ν. Χρυσόγελου
Την εποχή της οικονομικής αστάθειας, της κοινωνικής αδικίας, της κλιματικής αλλαγής, της ενεργειακής και επισιτιστικής φτώχιας, ένα εναλλακτικό μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης αναδύεται ως μέρος της λύσης από τα κάτω: η κοινωνική οικονομία.
Επιδιώκοντας την ανάπτυξη ενός συστηματικού διαλόγου και ανταλλαγής εμπειριών από την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, ένα σύνολο φορέων συν-διοργανώσαμε, για δεύτερη χρονιά, το τριήμερο συνέδριο κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων, στην Αθήνα, 22-24 Νοεμβρίου 2013. Στόχος του διήμερου συνεδρίου που παρακολούθησαν πολλοί, ήταν η ανάπτυξη των συνεταιρισμών, της συνεργατικής δράσης και των κοινωνικών επιχειρήσεων ως μέρος της λύσης απέναντι στην κρίση, ως μία εναλλακτική και βιώσιμη στρατηγική μεταξύ κρατισμού και ιδιωτικής κερδοσκοπικής οικονομίας.
Το σεμινάριο, την τρίτη μέρα «Χτίζοντας βιώσιμες κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις», είχε ως στόχο να προσφέρει στους 140 περίπου συμμετέχοντες την ευκαιρία να επιμορφωθούν και να εξοικειωθούν με ζητήματα δημιουργίας, λειτουργίας και δικτύωσης κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων.
Αναλύθηκαν θέματα δημιουργίας δυναμικής ομάδας, επιλογής νομικής μορφής, εξασφάλισης μέσα από εναλλακτικές και όχι μόνο δυνατότητες πόρων για τη βιωσιμότητα της προσπάθειας αλλά και ενίσχυσης των συνεργασιών από τα κάτω και της δικτύωσης σε περιφερειακό, ευρωπαϊκό και θεματικό επίπεδο.
Η συμμετοχή και ανταπόκριση των πολιτών επιβεβαίωσε το ενδιαφέρον και την αναγκαιότητα του τρίτου τομέα, ιδίως σε περιόδους κρίσης, καθώς η κοινωνική οικονομία αποτελεί ένα εργαλείο που μπορεί να αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξης και να αναζωογονήσει τομείς της οικονομίας, οδηγώντας τους προς περισσότερο κοινωνική, πράσινη και βιώσιμη κατεύθυνση.
Στο συνέδριο συμμετείχαν εκπρόσωποι πολυάριθμων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και πρωτοβουλιών που βρίσκονται σε εξέλιξη από όλη τη χώρα και των σημαντικότερων ευρωπαϊκών δικτύων και ομοσπονδιών κοινωνικής συνεταιριστικής οικονομίας, καθώς και καθηγητές πανεπιστημίων, πολιτικά στελέχη κι εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών. Μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα www.chrysogelos.gr βίντεο με όλες τις ομιλίες των συμμετεχόντων εκπροσώπων φορέων από πολλές περιοχές της χώρας και της υπόλοιπης Ευρώπης)
Τα συμπεράσματα που προέκυψαν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο βασικές ενότητες: τη σημασία της κοινωνικής οικονομίας και τις μελλοντικές προκλήσεις.
Η σημασία της κοινωνικής οικονομίας
Η σημασία της κοινωνικής οικονομίας αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο πανευρωπαϊκά. Οι καλές πρακτικές σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα υπολογίσιμο και αποτελεσματικό οικονομικό τομέα, που αποφέρει κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη στα άτομα, τις τοπικές κοινωνίες και το γενικό σύνολο.
Ο κοινωνικός συνεταιριστικός τομέας στην Ευρώπη απασχολεί περισσότερο από 11 εκατομμύρια εργαζόμενους, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο παρέχει 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας ανταποκρίνεται επιπροσθέτως στον στόχο της ποιότητας των θέσεων εργασίας. Ο γυναικείος συνεταιρισμός Σύρου “Το Καστρί”, ο καταναλωτικός συνεταιρισμός Θεσσαλονίκης “BiosCoop”, ο “Μίτος της Αριάδνης” με έδρα τη Νάξο, οι ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ “Ευφραίνην” και Ιπποκρατικός Κήπος στην Κω είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο και απέδειξαν τη συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στη μείωση της ανεργίας ή και την αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας.
Η ανάπτυξη του τρίτου τομέα της οικονομίας μπορεί να συμβάλει στην κάλυψη των τεράστιων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ελλείψεων. Η μείωση των εισοδημάτων μπορεί να εξισορροπηθεί, σε ένα βαθμό, από την αναβάθμιση των αναγκαίων κοινωνικών υπηρεσιών, παρεχόμενων από κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Ο Συνεταιρισμός Γονέων Χαλανδρίου και το Κοινωνικό Φροντιστήριο Χαλανδρίου, το Κοινωνικό Φροντιστήριο Βόλου, η Κίνηση 136 που παρουσιάστηκαν στο τριήμερο συνέδριο αποτελούν πρωτοβουλίες πολιτών που απαντούν στην βαθιά κρίση ή και στα τεράστια προβλήματα που δημιουργούνται από την προσπάθεια ιδιωτικοποίησης δημόσιων αγαθών (νερό) ή την αδυναμία των γονιών να πληρώνουν φροντιστήρια ή παιδικούς σταθμούς.
Όπως συζητήθηκε σε ειδική ενότητα, οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις μπορούν, επίσης, να προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες κοινωνικής ένταξης σε ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν, σήμερα πιο έντονα από ποτέ, τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Μέσα από τα παραδείγματα του ενεργειακού συνεταιρισμού Βελγίου Ecopower, της ενεργειακής συνεταιριστικής Καρδίτσας και του Ενεργειακού και Αναπτυξιακού Συνεταιρισμού Σίφνου συζητήθηκε το κρίσιμο ζήτημα της παραγωγής, διαχείρισης και διανομής ενέργειας και ο ρόλος των συνεταιριστικών επιχειρήσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στον απαραίτητο ενεργειακό ανασχεδιασμό.
Ιδιαίτερης σημασίας κρίνεται, επίσης, ο τομέας των συνεταιριστικών τραπεζών. Μέσα από την παρουσίαση των παραδειγμάτων της Ηθικής Τράπεζας Ιταλίας και των Συνεταιριστικών Τραπεζών Δυτικής Μακεδονίας και Καρδίτσας, αναδείχθηκε ο διαφορετικός ρόλος που μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν οι συνεταιριστικές τράπεζες σε σχέση με τις συστημικές τράπεζες όχι μόνο στα θέματα ρευστότητας προς την πραγματική οικονομία αλλά και ενίσχυσης της κοινωνικής οικονομίας . Οι συνεταιριστικές τράπεζες, σε αντίθεση με τις συστημικές, διαθέτουν το μεγαλύτερο μέρος των πόρων τους στην τοπική οικονομία και τις κοινωνικές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις και επιπλέον μπορούν να καλύψουν το κενό χρηματοδότησης των οικονομικών δραστηριοτήτων.
Συνολικά, η κοινωνική οικονομία είναι ένα εργαλείο που μπορεί να αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξης και να αναζωογονήσει τομείς της οικονομίας, κατευθύνοντας τους προς περισσότερο κοινωνική, πράσινη και βιώσιμη κατεύθυνση, όπως αναδείχθηκε μέσα από πολλά ευρωπαϊκά αλλά και τοπικά παραδείγματα .
Μελλοντικές προκλήσεις
Η πορεία που ακολουθήσαμε επί δεκαετίες ως χώρα αποδείχθηκε αδιέξοδη. Από την άλλη, οι πολιτικές της Τρόικα και των κυβερνητικών σχημάτων από τη στιγμή ένταξης της χώρας στο μηχανισμό στήριξης, δεν είναι μόνο κοινωνικά άδικες, αλλά και αναποτελεσματικές. Σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι τόσο για την Ελλάδα όσο και την Ευρώπη, η κοινωνική οικονομία αποτελεί μέρος της εναλλακτικής πρότασης διεξόδου από την κρίση.
Από την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων και υλικών, την παραγωγή και διάθεση αγαθών, έως την παραγωγή ενέργειας και τις κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας, αποδεικνύεται ότι η κοινωνική οικονομία δεν είναι ουτοπική και ανέφικτη, αλλά αντιθέτως είναι αποτελεσματική, αποφέρει κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη και λειτουργεί ευεργετικά για τις χώρες που την έχουν υιοθετήσει και αναπτύξει.
Πέρα από την κεντρική χάραξη της πολιτικής στην Ελλάδα, που αναμφισβήτητα έχει πολλές ανεπάρκειες και χρειάζεται δημιουργικές ανατροπές και μεταρρυθμίσεις είναι θέμα επιβίωσης να αναπτύξουμε νέες κοινωνικές δομές σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και να ενισχύσουμε τις πρωτοβουλίες “από κάτω”. Μόνο με οργανωμένη πρωτοβουλία των πολιτών και της κοινωνίας θα αντιμετωπιστούν τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Χρειάζονται νέες μορφές συμμετοχικής, δημοκρατικής διακυβέρνησης και αξιοποίηση των πρωτοβουλιών αυτορρύθμισης.
Το μοντέλο αυτό οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης δεν θα πρέπει να είναι μία ευκαιριακή προσέγγιση, αλλά προσωπική, συλλογική και πολιτική επιλογή. Η κοινωνική οικονομία δεν είναι ένας τρόπος να μειώσουμε το κόστος εργασίας ή το κόστος για το κράτος, είναι ένας τρόπος να οργανώσουμε καλύτερα την παραγωγή, να εισαγάγουμε τη δημοκρατία στην οικονομία και ταυτοχρόνως να συνδέσουμε την οικονομία με κοινωνικούς και οικολογικούς στόχους.
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που σχηματίζονται να δικτυώνονται μεταξύ τους και να προστατεύουν αποτελεσματικά και από τα κάτω τις βασικές αρχές του σύγχρονου συνεταιριστικού κινήματος, δημιουργώντας ένα τείχος προστασίας απέναντι σε πελατειακές αντιλήψεις, φαινόμενα διαφθοράς και αποτυχίες κ\λόγω κακού σχεδιασμού και έλλειψης τεχνογνωσίας. Ενδεικτικό είναι το γερμανικό μοντέλο αλλά και η αυτό-οργάνωση σε πολλές χώρες, που δημιουργούν δικούς τους μηχανισμούς προστασίας, εκπαίδευσης, συμβουλευτικής και ελέγχου, ώστε πράγματι καμία προσπάθεια να μην μπορεί να δυσφημίσει την κοινωνική συνεταιριστική οικονομία. Η Ελλάδα χρειάζεται πολύ περισσότερο να αναπτύξει από τα κάτω αυτή τη μορφή οργάνωσης, γιατί δυστυχώς στη συνείδηση του κόσμου οι συνεταιρισμοί του παρελθόντος συνδέονται, σε σημαντικό βαθμό, με φαινόμενα διαφθοράς, σπατάλης και πελατειακών σχέσεων.
Κρίσιμο, τέλος, είναι το ζήτημα των χρηματοδοτήσεων. Χρειάζονται εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης (λίγα χρήματα από πολλούς, συνεργασία με οικολογικά funds, συνεταιριστικές τράπεζες) που θα συμπληρώσουν ήδη υπάρχοντες, αλλά ανεπαρκείς, ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και θα καλύψουν το μεγάλο χρηματοδοτικό κενό στην Ελλάδα. Στην κατεύθυνση αυτή, οι συνεταιριστικές τράπεζες κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος σε πολλές χώρες, και στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο. Θα πρέπει, όμως, να αρθούν όλα τα εμπόδια που δημιουργούν διακρίσεις εις βάρος της κοινωνικής οικονομίας και των συνεταιρισμών, και σε αυτή την κατεύθυνση έχω καταθέσει και προσωπικά τροπολογίες σε έκθεση για τη μακροχρόνια χρηματοδότηση της οικονομίας που συζητιέται αυτό τον ακιρό στο Ευρωκοινοβούλιο, αλλά και μπορεί να αξιοποιηθεί έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου για τον ρόλο της κοινωνικής συνεταιριστικής οικονομίας στην αντιμετώπιση της κρίσης.
Οι τομείς της κοινωνικής οικονομίας και των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων θα πρέπει με τρόπο δίκαιο και σε ισότιμη βάση, σε σχέση με άλλες μορφές οικονομικής επιχειρηματικότητας, να έχουν πρόσβαση στα προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία της περιόδου 2014-2020. Σήμερα, η ελληνική νομοθεσία, όχι η ευρωπαϊκή, δημιουργεί διακρίσεις απέναντι στον τρίτο τομέα, αποκλείοντας συνεταιρισμούς από διαγωνισμούς (πχ για το νερό της Θεσσαλονίκης) ή πρόσβασης σε ευρωπαϊκά προγράμματα, χωρίς καν να εξετάζεται ο φάκελος. .
Αν θα μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε τα κρίσιμα ζητήματα για την περαιτέρω ανάπτυξη του τρίτου τομέα στη χώρα σε ορισμένες προτάσεις, αυτές θα ήταν:
· Θέσπιση υποστηρικτικού πλαισίου για την κοινωνική επιχειρηματικότητα.
· Ολοκλήρωση του νομικού πλαισίου που διέπει την κοινωνική οικονομία, ώστε να περιλαμβάνει όλες τις νομικές μορφές, όχι μόνο τις ΚΟΙΝΣΕΠ
· Άρση των εμποδίων αναφορικά με τη χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία
· Θέσπιση φορολογικών και οικονομικών κινήτρων για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις,
· Δικτύωση από τα κάτω των συνεταιριστικών επιχειρήσεων και δημιουργία εσωτερικών συμβουλευτικών και ελεγκτικών μηχανισμών,
· Αναζήτηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης και βιωσιμότητας που δεν εξαρτούν την επιτυχία των εγχειρημάτων από κρατικούς πόρους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σε θέματα κοινωνικής ένταξης ή άλλες κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες απαλλάσσεται το κράτος από τις υποχρεώσεις του.
___________________________________________
Το άρθρο του Ν. Χρυσόγελου δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr στις 2/12/2013
