Στη Σύρο βρέθηκα για να συμμετάσχω στην «Ημερίδα για τον Περιφερειακό Τύπο και τα ΜΜΕ της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου», 05-06/6/2015 (Διοργάνωση Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Ευρωπαϊκή Επιτροπή) αλλά και να έχω συναντήσεις με τον Δήμαρχο Σύρου-Ερμούπολης Γ. Μαραγκό, τον δ/ντη της διαχειριστικής αρχής Ν. Αιγαίου Αντ. Βουτσίνο και με ενεργούς πολίτες. Μαζί με καλή παρέα, μεταξύ άλλων και την συμπρόεδρο της Ομάδας των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο, γερμανίδα ευρωβουλευτή RebeccaHarms, κεντρική ομιλήτρια στην ημερίδα, επισκεφθήκαμε και τις ομορφιές της Σύρου. Υπάρχει ένας τόσο σημαντικός φυσικός, πολιτισμικός, αρχιτεκτονικός πλούτος στη χώρα!
Πολλά μπορούν να γίνουν αν οι τοπικές κοινωνίες αναλάβουν ενεργό ρόλο, πάρουν στα χέρια τους τις υποθέσεις που τις αφορούν και αποφασίσουν να προωθήσουν ένα εναλλακτικό σχέδιο με κύρια χαρακτηριστικά την οικολογική, κοινωνική και οικονομική καινοτομία, αναδεικνύοντας τα δυνατά χαρακτηριστικά και αντιμετωπίζοντας τα αδύνατα σημεία κάθε τοπικής κοινωνίας. Αυτός ήταν και ο τίτλος της εισήγησής μου στην ημερίδα. Όχι δεν μίλησα για την "ουτοπία" αλλά για αυτά που μπορεί να είναι προτεραιότητα την περίοδο 2014-2020 και μπορούν να βοηθήσουν τη χώρα να βγει από την κρίση όρθια, αναζωογονημένη, αντιμετωπίζοντας τις παθογένειές της
Οικολογική, κοινωνική και οικονομική καινοτομία στο πλαίσιο μια βιώσιμης περιφερειακής ανάπτυξης στον νησιωτικό χώρο
Εισήγηση Νίκου Χρυσόγελου, προέδρου ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ», πρώην ευρωβουλευτή των Πράσινων, πρώην Περιφερειακού Συμβούλου Ν. Αιγαίου
Θα μιλήσω ανατρέχοντας στην εμπειρία μου από δραστηριότητές μου ως ενεργός πολίτης σε περιβαλλοντικά θέματα, ως πρόεδρος σήμερα του κοινωνικού συνεταιρισμού «Άνεμος Ανανέωσης», ως στέλεχος του πολιτικού φορέα «ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ», πρώην ευρωβουλευτής, ένας από τους αντιπροέδρους της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης και πρώην Περιφερειακός Σύμβουλος στο Ν. Αιγαίο, με ενεργή συνεργασία με την ομάδα των Πράσινων. Το λέω αυτό γιατί όλοι/ες μας έχουμε πολλαπλές ταυτότητες και εμπειρίες που πρέπει να μάθουμε να τις αξιοποιούμε σωστά.
1. Η ανάγκη για εναλλακτικό σχέδιο διεξόδου από την κρίση με συμμετοχικό τρόπο: Η κρίση και η ανάγκη εναλλακτικού σχεδίου για αντιμετώπιση των δημοσιονομικών προβλημάτων με τρόπο που θα ενίσχυε την κοινωνική συνοχή, την αλλαγή της οικονομίας και της διοίκησης, της παραγωγικής βάσης της χώρας δεν μπήκε ποτέ στον πολιτικό και κοινωνικό διάλογο. Ένα τέτοιο σχέδιο θα απαιτούσε όμως ουσιαστικό και τεκμηριωμένο διάλογο, κριτική και αυτοκριτική, συμφωνία της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας πάνω σε ένα νέο Κοινωνικό, Πράσινο Συμβόλαιο που θα εφαρμοστεί με την συμμετοχή των πολιτών για να βγούμε από την κρίση. Αυτή η συζήτηση δεν έχει γίνει μέσα στην κοινωνία και μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. 7 χρόνια μετά, δεν έχουμε ως κοινωνία συμφωνήσει τι μας οδήγησε στη χρεοκοπία, τι θέλουμε να αλλάξουμε, και πώς θα το αλλάξουμε. Η κρίση δεν οδήγησε σε ενίσχυση της δημοκρατίας, έκανε τη δημοκρατία πιο ευάλωτη. Η ανάδειξη της Χρυσής Αυγής, ενός ακροδεξιού κόμματος με εγκληματικές και νεοναζιστικές πρακτικές είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, η δημοκρατία μας είναι πολύ πιο ευάλωτη, περισσότερο από ποτέ στην μεταπολιτευτική περίοδο
2. Υπήρχε και υπάρχει άλλος δρόμος για έξοδο από την κρίση; Ναι, φυσικά, θα μπορούσε να υπάρχει ένας άλλος δρόμος για έξοδο από την κρίση, Υπάρχουν πολλοί που θεωρούν ότι η λύση στα προβλήματα μας είναι η έξοδος από την Ευρωζώνη και η επιστροφή στη δραχμή ή και η στροφή προς τη Ρωσία και την Κίνα. Λες και υπάρχει κάποιος που θα μας χάριζε λεφτά, πολλά λεφτά, για να συνεχίσουμε να ακολουθούμε μια μη βιώσιμη πορεία. Κάτι τέτοιο δεν έχει ρεαλιστική βάση, είναι εντελώς εξωπραγματικό. Αλλά υπάρχουν ακόμα σημαντικά κομμάτια του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας που το πιστεύουν με θρησκευτική πίστη.
Η χώρα έχει λάβει βοήθεια μέχρι τώρα ύψους 240 δις. Από τα ποσά αυτά οποία, βεβαίως, περίπου το 90% πήγε στην μετατροπή του χρέους από χρέος προς ιδιωτικούς φορείς, σε χρέος προς δημόσιους φορείς (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, Κράτη-Μέλη ΕΕ και ΔΝΤ), την ανακεφαλαιοποίηση και διάσωση των τραπεζών. .Αν είχαμε, όμως, χρησιμοποιήσει παραγωγικά το υπόλοιπο 10% του ποσού αυτού (πάνω από 24 δις) για ενίσχυση μιας οικολογικής, οικονομικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης - συμπληρωματικά με άλλους πόρους - θα ήμασταν σήμερα πολύ κοντά στην έξοδο από την κρίση. Το κακό είναι ότι θα χρειαστούμε επιπλέον χρήματα, άμεσα 10-15 δις και - στο πλαίσιο ενός τρίτου Προγράμματος Διάσωσης - άλλα 30-50 δις χωρίς να φαίνεται όμως φως στην άκρη του τούνελ. Παραμένει λοιπόν το πρόβλημα ότι δεν υπάρχει ένα καινοτόμο – και πράσινο / οικολογικό - σχέδιο που να αφορά στην οικονομία και στην απασχόληση.
Πολλοί ρίχνουν την ευθύνη για τη σημερινή μας κατάσταση σε κάποιους άλλους (στους δανειστές, στη Μέρκελ ή τον Σόιμπλε, στην τρόικα, στους ξένους). Πάντα υπάρχει κάποιος άλλος που φταίει για τα δικά μας προβλήματα. Προφανώς το σχέδιο που ακολούθησε η χώρα βασίστηκε συχνά σε λάθος υποθέσεις και έγιναν πολλά λάθη και από την τρόικα που φούντωσαν την αρχική φωτιά αντί να την σβήσουν.
Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αφενός ήταν τα δικά μας τα λάθη και οι καταστροφικές πολιτικές που μας οδήγησαν στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό και τελικά στην πολύπλευρη χρεοκοπία, (σπατάλες, διαφθορά, αναποτελεσματικότητα, πελατειακό σύστημα, απουσία διαφάνειας και ορθολογικής πολιτικής, απουσία κουλτούρας διαλόγου, υπέρογκα εξοπλιστικά προγράμματα, μη βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα.
Το σημαντικό, όμως, είναι ότι σε όλη την περίοδο της κρίσης είχαμε την δυνατότητα να διορθώσουμε τους όρους των Μνημονίου και κυρίως την εφαρμοζόμενη πολιτική (χαρακτηριστική είναι και η διπλή απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου στις 13/3/2014 αλλά και πολλές άλλες αποφάσεις του) και να βασίσουμε το σχέδιο σε πιο δίκαιες πολιτικές, στην κοινωνική, οικολογική και οικονομική καινοτομία. Σήμερα αυτό συνεχίζει να παραμένει ως η μόνη δυνατότητα για έξοδο από την κρίση αλλά είναι όλο και πιο δύσκολο, με κατεστραμμένη την οικονομία, αποδυναμωμένη τη διοίκηση και την κοινωνία κατακερματισμένη και απογοητευμένη.
Η διόρθωση των λανθασμένων πολιτικών δεν έγινε με ευθύνη του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων αλλά και της κοινωνίας. Κυριάρχησαν είτε η λογική του μονόδρομου – «αυτό είναι, δεν μπορεί να γίνει κάτι άλλο» (που βασίζονταν περισσότερο σε οριζόντιες περικοπές και ισοπεδωτική λιτότητα, όχι στοχευμένες μεταρρυθμίσεις), είτε από την άλλη η ψευδαίσθηση ότι με μια πιο σκληρή διαπραγμάτευση όλα θα επέστρεφαν στην προηγούμενη κατάσταση ευδαιμονίας. Ένας τρίτος δρόμος δεν αναζητήθηκε. Ακόμα και σήμερα, που εξαιτίας της μεγάλης κρίσης, και του στραγγίσματος της οικονομίας – «έχουμε κάψει όλο το λίπος», όπως θα έλεγε κάποιος- δεν έχει ανοίξει αυτή η συζήτηση για οικολογική, κοινωνική και οικονομική καινοτομία για να μπορέσουμε να σταθούμε ξανά στα πόδια μας ως χώρα. Για αυτά θα μιλήσω εγώ.
3. Πρέπει τώρα να στρέψουμε την συζήτηση στην οικονομία και σε πολλαπλούς τρόπους κινητοποίησης χρηματο-οικονομικών πόρων: ευρωπαϊκά Επενδυτικά και Διαρθρωτικά Ταμεία, μεταρρύθμιση φορολογικού, ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα, ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για απασχόληση νέων (650.000.000), Ευρωπαϊκό Ταμείο Μεταναστών – Ασύλου και ένταξης (260.000.000) ή το Ευρωπαϊκό Ταμείο για Απόρους.
Υπάρχουν όμως και πολλές εναλλακτικές πηγές χρηματοοικονομικών: πράσινα ομόλογα σε περιφερειακό επίπεδο, πρόσβαση σε οικολογικά funds, κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων για επενδύσεις σε ΜΜΕ και συνεταιριστική βάση.
4. Οι αναγκαίες αλλαγές συνδέονται με νέες πολιτικές και στρατηγικές που διαμορφώνονται μέσα από διάλογο, με συμμετοχικό τρόπο, αλλά και με καλή γνώση των δυνατοτήτων μας, διόρθωση των λαθών αλλά και αποτελεσματική αξιοποίηση πόρων, οικονομικών, ανθρώπινων, κοινωνικών. Γι’ αυτό χρειάζεται να βγούμε από τις ψευδαισθήσεις και να αναλάβουμε ως κοινωνία πρωτοβουλίας που κάποια στιγμή θα εκφραστούν και σε πολιτικό επίπεδο.
5. Ευφυής εξειδίκευση, καινοτομία, τεχνολογία: Η βάση του σχεδιασμού με συμμετοχικό τρόπο για την περίοδο 2014-2020. Ποια είναι τα δυνατά μας χαρακτηριστικά για να στηρίξουμε ένα νέο μοντέλο, ποια είναι τα αδύνατα στοιχεία μας που πρέπει να αλλάξουμε, ποιες είναι οι ευκαιρίες και ποιοι οι κίνδυνοι. Δεν είναι υπόθεση μόνο πανεπιστημίων, μελετητών ή ερευνητικών κέντρων, αφορά το σύνολο της κοινωνίας.
Να το δείξω με ένα παράδειγμα: Η Σύρος και οι Κυκλάδες χαρακτηρίζονται από τον πολιτισμό, το ιδιαίτερο περιβάλλον, την βιοποικιλότητα, τους οικισμούς με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ναυτιλιακή παράδοση και ειδικά η Σύρος, και με σημαντική βιομηχανική παράδοση. Θα μπορούσε λοιπόν να αναδειχθεί ένα νέο παραγωγικό μοντέλο αξιοποιώντας και τις δυνατότητες χρηματοδότησης που περιλαμβάνονται τόσο στο ΠΕΠ Ν. Αιγαίου και στους πόρους από άλλα ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, τα τομεακά προγράμματα (πχ περιβάλλον) αλλά και απευθείας από ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα (LIFE+, Horizon 2020, Erasmusκα). Διαμόρφωση στρατηγικής για πράσινη/οικολογική, κοινωνική και οικονομική καινοτομία που θα συνδυαστεί με μια νέα περιφερειακή πολιτική, με μια πολιτική μείωσης των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών αλλά και στο εσωτερικό της περιφέρειάς μας και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, να ζούμε καλύτερα έστω και με λιγότερα εισοδήματα αλλά με αποτελεσματικές υπηρεσίες και καλύτερη κοινωνική οργάνωση.
Η Σύρος είναι η πρωτεύουσα μιας περιφέρειας και ενός νομού, με την μοναδική ιδιαιτερότητα ότι δεν συνδέονται όλα τα νησιά αυτή την πρωτεύουσα αλλά και μεταξύ τους (δυσκολίες να έρθουν ενδιαφερόμενοι από άλλα νησιά). Ένα νέο μοντέλο για τη Σύρο και τα άλλα νησιά είναι θέμα επιβίωσης: Μετατροπή τους σε ένα κέντρο επίδειξης, προσέλκυσης και ανάπτυξης πράσινων / οικολογικών λύσεων για τα προβλήματα νησιωτικών και παράκτιων περιοχών:
- Προσαρμοσμένες λύσεις εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ κατάλληλες για περιοχές με ιδιαίτερα πολιτισμικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, μέσα από ενεργειακούς συνεταιρισμούς και συνεργασίες ΜΜΕ (παράδειγμα της Σίφνου).
- Ενίσχυση της συνεταιριστικής και κοινωνικής επιχειρηματικότητας
- Πλοία που θα είναι ενεργειακά αποτελεσματικά και θα αξιοποιούν τις ΑΠΕ για να συνδέουν τα νησιά μεταξύ τους οικονομικά, όλο τον χρόνο. Θα χρησιμοποιούν, επίσης, μπαταρίες για αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
- Πράσινα νησιωτικά λιμάνια θα μπορούσαν να τροφοδοτούν τα πλοία (ακτοπλοϊκά αλλά και αναψυχής με ηλεκτρικό ρεύμα, με βιοαέριο, επαναφόρτωση κυψελών υδρογόνου, ενισχύοντας την τοπική οικονομία και διαφοροποιώντας τις πηγές εσόδων για τα νησιά).
Το ναυπηγείο Νεωρείου θα μπορούσε, μέσω «γαλάζιων συμπράξεων», να αναπτύξει και να εξάγει τεχνολογία κατασκευάζοντας πλοία «μηδενικών εκπομπών» αλλά και μέρος της πράσινης τεχνολογίας. Θα μπορούσαν, επίσης, να αξιοποιηθούν εγκαταλειμμένα ή άδεια βιομηχανικά κτίρια για προσέλκυση πράσινων υπηρεσιών και βιοτεχνιών.
- Ηλεκτρικά και υδρογονοκίνητα αυτοκίνητα, ηλεκτρικά μηχανάκια και ποδήλατα,
- Υγεία: Μορφές έξυπνης τηλε-ιατρικής και στοχευμενα προγράμματα πρόληψης των ασθενειών και καλής υγείας των κατοίκων που μπορεί να συνδυάζονται με «θεραπευτικό τουρισμό» αξιοποιώντας κι αναδεικνύοντας τα μονοπάτια και την άσκηση στη φύση, παροχή υπηρεσιών υγείας στο σπίτι ή στον τόπο του καθένα αξιοποιώντας την τηλε-ιατρική (πχ υπερηχογράφημα εγκύων με την χρήση υπερηχογράφου + σύνδεσης στο ίντερνετ + μεταφορά δεδομένων και συνεργασία με κάποια εξειδικευμένα ιατρικά κέντρα – νοσοκομεία.
- Προϊόντα: Όχι μόνο οικολογικά / βιολογικά προϊόντα γεωργίας και κτηνοτροφίας, ανάδειξη της ποιοτικής και υγιεινής διατροφής με βάση τοπικά προϊόντα αλλά και πρώτες ύλες υψηλής προστιθέμενης αξίας που βρίσκονται είτε μέσα σε προϊόντα (πχ φάρμακα και πρώτες ύλες για καλλυντικά από καλλιέργεια φραγκόσυκων ή αρωματικών βοτάνων) ή απόβλητα και παραπροϊόντα (πχ φαινόλες από απόβλητα ελαιουργείων, τυροκομείων και οινοποιείων όπως κάνουν ήδη σε κάποια νησιά, «σούπερ τροφές» από τυρόγαλο για ασθενείς αλλά και αθλητές, όπως κάνουν στο Πανεπιστήμιο και στο ΤΕΙ Θεσσαλίας κα
Για όλα αυτά υπάρχουν οικονομικοί πόροι τόσο μέσα στα ευρωπαϊκά προγράμματα αλλά και στο ΑΕΠ της περιφέρειας και της χώρας αν αντί να σταματήσουμε να σπαταλάμε πόρους, τους αξιοποιούμε με αποτελεσματικό τρόπο, στη βάση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου. Και όλα αυτά μπορεί και πρέπει να συνδεθούν με πολιτικές για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας (άξονας προτεραιότητας 2), την ενίσχυση της απασχόλησης και της εκπαίδευσης – κατάρτισης (2 άλλοι άξονες προτεραιότητας), την προώθηση μιας οικονομίας χαμηλού άνθρακα (4ος άξονας προτεραιότητας) και προστασίας κλίματος – προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω πόρων για κοινωνική πολιτική αλλά και με συνδυασμό άλλων πολιτικών και χρηματοοικονομικών εργαλείων: ενεργειακή φτώχεια με ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και δημόσιων κτιρίων
- Αξιοποίηση πόρων για πολιτική συνοχής που μπορεί να προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (Πυλώνας ΙΙ) αλλά και διαχείριση πόρων κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, όχι από τα κεντρικά υπουργεία – για να δημιουργηθούν στην ύπαιθρο κατάλληλες υποδομές για υγεία, περιβάλλον (πχ βιοποικιλότητα – περιοχές Natura), για εξοικονόμηση ενέργειας κα
Για τα νησιά απαιτούνται προσαρμοσμένες λύσεις, όπως επεξεργασία των οργανικών απορριμμάτων με μικρές μονάδες κομποστοποίησης, επιτόπου επεξεργασίας κι επανάχρησης νερών και λυμάτων με οικολογικές μεθόδους - διπλά δίκτυα για νερό
Μερικά από τα «προαπαιτούμενα» των Κανονισμών των Ταμείων:
- Ενεργειακός σχεδιασμός, στρατηγική για προστασία κλίματος
- Εθνικό και περιφερειακά σχέδια για εξάλειψη της φτώχειας
- Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για Έρευνα, Τεχνολογία, Καινοτομία και ευφυής εξειδίκευσης
- Υποχρέωση δημιουργίας μηχανισμού διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας
- Εθνική και Περιφερειακή Στρατηγική για τη διαχείριση απορριμμάτων
- Διαχείριση των υδάτων με βάση σχέδια διαχείρισης σε επίπεδο υδατικής λεκάνης
- Διαχείριση της αλιείας σε επίπεδο αλιευτικών πεδίων
