Δράσεις των Ομοτράπεζων»

6. Νίκος Γκαλίνας & Παρασκευή Χατζηδημητρίου (ΣΠΑΜΕ) «Παρουσίαση της Ομάδας ΣΠΑΜΕ & Αλληλέγγυο Εμπόριο»

7. Κώστας Μαριόγλου & Διονυσία Νικολοπούλου (Κίνηση 136) «Συλλογική διαχείριση κοινωνικών αγαθών – πρόταση εξαγοράς του ποσοστού 40% της ΕΥΑΘ από τους πολίτες της Θεσσαλονίκης».

8. Μιχάλης Τρεμόπουλος (Ευρωβουλευτής Οικολόγων Πράσινων) «Πρωτοβουλίες Εναλλακτικής Οικονομίας στην Ευρώπη»

"Κατεβάστε" ολόκληρη την εισήγηση του Μ. Τρεμόπουλου πατώντας ΕΔΩ

ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, της ανεπάρκειας των φυσικών πόρων, της επισιτιστικής κρίσης,  της οικονομικής αστάθειας, της ψυχολογικής κατήφειας και της κοινωνικής αναταραχής, ένα νέο πρότυπο οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης αναδύεται ως ευκαιρία μέσα από τα αδιέξοδα της οικονομίας του ανταγωνισμού: η αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία. Κι έχει τη σημασία και τη συμβολή της στην επίλυση των κρίσεων.

Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια επένδυση στη βιωσιμότητα, με τρεις άξονες:

Άξονας 1^ος: Βιώσιμη αναζωογόνηση της υπαίθρου

Άξονας 2^ος: Απεξάρτηση από το πετρέλαιο και το λιγνίτη

Άξονας 3^ος: Αναβάθμιση των συλλογικών αγαθών

Άξονας 4^ος: Ενίσχυση καινοτομίας και έρευνας

Τι είναι όμως η «αλληλέγγυα οικονομία»;

Υπάρχει ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας που κινείται στα όρια της κλασικής αντίληψης για την οικονομία. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν μορφές, όπως η δουλειά στο σπίτι και η εθελοντική προσφορά, που δεν αντικατοπτρίζονται στους οικονομικούς λογαριασμούς, ούτε αναγνωρίζονται από τη συμβατική οικονομική θεωρία και πρακτική ως σημαντικές, παρ’ όλο που είναι τελείως απαραίτητες για την επιβίωση της οικονομίας συνολικά.

Θα έλεγα ότι μπορούμε να δεχθούμε την κριτική εκείνη που γίνεται από μια οικολογική πλευρά και λέει ότι ολοένα και περισσότεροι τομείς της καθημερινής  ζωής, ενώ προσφέρονταν στα πλαίσια της αλληλεγγύης, στα πλαίσια κάποιων πιο ισχυρών κοινωνικών σχέσεων, σήμερα ολοένα και περισσότερο εμπορευματοποιείται, «πακετάρεται» και πωλείται. Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με δημόσια αγαθά (ποιος θα φανταζόταν πριν από 50 χρόνια την κυριαρχία του εμφιαλωμένου νερού;), αλλά και οι δουλειές που γίνονται στο σπίτι, ολοένα και περισσότερο ν’ ανατίθενται σε τρίτους, κανείς δεν έχει χρόνο ν’ ασχοληθεί με το ράψιμο, ν’ ασχοληθεί με τα παιδιά, με τους γονείς, τους παππούδες.

Ολοένα και περισσότεροι εξειδικευμένοι επαγγελματίες ασχολούνται με τα παραπάνω και η απαγόρευσή τους αποτυπώνεται στην οικονομική δραστηριότητα, χωρίς να λογαριάζεται ότι άλλοι συμβάλλουν με το δικό τους, άτυπο τρόπο που είναι εξαιρετικά σημαντικός και στην οικονομία και στην κοινωνική συνοχή. Από την άλλη πλευρά, η αποτυχία του συγκεντρωτικού κράτους, αλλά και της ανεξέλεγκτης αγοράς, οδήγησαν σε αναζήτηση ενός τρίτου δρόμου οικονομικών σχέσεων.

Οι δραστηριότητες αυτές διατηρούν την πρωτοβουλία και τη συνέργια στο επίπεδο της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα ικανοποιούν κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους ως προτεραιότητες τουλάχιστον ισότιμες με το οικονομικό αποτέλεσμα. Κοινωνικές επιχειρήσεις, Συνεταιρισμοί παραγωγών – καταναλωτών, Μη Κερδοσκοπικές και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, μικρομεσαίες τοπικές επενδυτικές πρωτοβουλίες που αξιοποιούν τα τοπικά ποιοτικά και οικολογικά προϊόντα, ομάδες έμπρακτης αλληλεγγύης και βοήθειας προς αδύναμες κοινωνικές ομάδες και στρώματα, είναι πρωτοβουλίες που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό κατά κανόνα και αυτό είναι οι δημοκρατικές αυτοδιαχειριστικές και διαφανείς πρακτικές τους.

Πρόκειται για ένα νέο τρόπο οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής οργάνωσης, που ως βασικό χαρακτηριστικό έχει την εκπλήρωση των πραγματικών και πρωταρχικών ανθρώπινων αναγκών σε αγαθά και υπηρεσίες μέσα από μια ήπια οικονομική και επιχειρηματική δράση, η οποία βασίζεται στην οικειοθελή συνεργασία και την αλληλοβοήθεια. Η αλληλέγγυα οικονομία ενσωματώνει στη λειτουργία της και άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η αμεσοδημοκρατική συμμετοχή των μελών κάθε τέτοιου θεσμού στις αποφάσεις του, η συνεχής εκπαίδευση, ο σεβασμός των ανθρώπινων, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων αλλά και των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ιδιαιτεροτήτων κάθε περιφέρειας, η τοπικοποίηση (αποκεντρωμένη τοπική διάσταση) ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, η έρευνα του καινούργιου, ο πειραματισμός και η εξέλιξη υπό οικολογικούς όρους. Υπό την έννοια αυτή, η αλληλέγγυα οικονομία περιέχει και τα βασικά χαρακτηριστικά της οικολογικής και αειφόρου ανάπτυξης, αφού μάλιστα οι περισσότερες από τις εναλλακτικές συνεταιριστικές οργανώσεις στην Ευρώπη είχαν να κάνουν ιστορικά με την παραγωγή βιολογικών τροφίμων και την παραγωγή και εγκατάσταση συστημάτων από το χώρο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Στις σημερινές συνθήκες της κρίσης που βιώνουμε όπου πιθανό δεν έχουμε δει ακόμη τα χειρότερα, η Κοινωνική Οικονομία είναι στην Ελλάδα ένα ουσιώδες αγαθό εν ανεπαρκεία.

Η κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία αρνείται τη λομπίστικη λογική και το συνεχνιασμό ενώ πιστεύει και στηρίζεται στη κοινωνία των ενεργών πολιτών. Ο έμπρακτος χαρακτήρας της αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας σήμερα είναι η ενεργοποίηση όλων στο σχεδιασμό δράσεων κοινωνικής επιχειρηματικότητας και στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα και από την ανάληψη πρωτοβουλιών συνεργατισμού και κοινωνικών συμπράξεων σε κάθε Δήμο.

Ο σχεδιασμός της ή και η ορολογία ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα στις ισπανόφωνες χώρες χρησιμοποιούν συνήθως για «λαϊκή οικονομία» ή για «οικονομία της αλληλεγγύης». Οι αγγλοσάξονες χρησιμοποιούν τον όρο «οικονομία ή ανάπτυξη της κοινότητας» (community development). Στη Γαλλία και τη Φινλανδία ανατρέχουν σε όρους κοινωνικής οικονομίας (βλέπε μορφή συνεταιρισμών). Όλες αυτές οι διαφορετικές ορολογίες παραπέμπουν σε μια μεγάλη γκάμα διαφορετικών μορφών των οργανώσεων με σκοπό την ενδυνάμωση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Γενικά θα λέγαμε ότι ισχύει η ιδέα του «τρίτου τομέα», μεταξύ του παραδοσιακού και ιδιωτικού τομέα^[1].

Ήδη στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο υπάρχουν πολλά ελπιδοφόρα παραδείγματα αλληλέγγυας οικονομίας, δίκαιου εμπορίου και αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων. Ξεκινούν συνήθως από τις Υπηρεσίες αλλά επεκτείνονται και στους τομείς της ενέργειας, του εμπορίου, της οικοδομής, του πολιτισμού, των τροφίμων, της εκπαίδευσης, των εκδόσεων, ακόμη και της βιομηχανίας, όπως ο γνωστός συνεταιρισμός του Μοντραγκόν στη Χώρα των Βάσκων. Ως προς το μέγεθός τους μπορούν να περιλάβουν από μερικές δεκάδες έως και μερικές δεκάδες χιλιάδες μέλη. Άλλες λειτουργούν απομονωμένα και άλλες έχουν ήδη οδηγήσει στη δημιουργία δικτύων συνεργασίας, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και πέρα από τα εθνικά τους σύνορα. Παραδείγματα εθνικών δικτύων αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων αποτελούν το MES στη Γαλλία, το APRESGE[2] στην Ελβετία, το RES[3] στην Ιταλία, το REAS στην Ισπανία, το XES στην Καταλωνία, το SAW-B[4] στη Βαλονία – Βρυξέλλες αλλά και εκτός Ευρώπης το USSEN[5] στις ΗΠΑ ή το FBES[6] στη Βραζιλία, καθώς και μια σειρά τέτοιων δικτύων σε Αργεντινή, Βενεζουέλα και Κολομβία, ενώ φέτος δημιουργείται στη Βαρκελώνη το RIPESS[7] Europe, ένα ευρύτερο δίκτυο για την «Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ευρώπη».

Τα δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας, εκτός από την αύξηση του κύκλου εργασιών και την οικονομική ενδυνάμωση των επιχειρήσεων που συμμετέχουν, βοηθούν στην ανταλλαγή εμπειριών, στη μεταφορά τεχνογνωσίας, στη διαμόρφωση μιας νέας ευρωπαϊκής εναλλακτικής πολιτικής στο χώρο της οικονομίας και τη βελτίωση της σχετικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας. 

Ως προς τις πρωτογενείς συνεταιριστικές και αλληλέγγυες επιχειρήσεις, έχουμε μια αλυσιδωτή έκρηξη τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη αλλά και σε όσα μέρη του κόσμου πλήττονται από την οικονομική και κοινωνική κρίση. Μερικά παραδείγματα:

• MAG 2 & Banca Popolare Etica[8] στο Μιλάνο της Ιταλίας (αλληλέγγυα τράπεζα)
• BEST[9], εταιρεία χωροταξικών μελετών στο Βερολίνο
• Trade Africa 2000plus Ltd, εταιρεία συνεργασίας και ανταλλαγών συνδικάτων Ευρώπης και Αφρικής με έδρα τη Σκοτία.
• Kai Ehlers[10], Εναλλακτικές εκδόσεις στο Αμβούργο
• Attac[11], Συμβουλευτικό Γραφείο Επιχειρήσεων, Ελβετία & Γερμανία
• Ιnnova eG, Κέντρο Οικολογικών Ερευνών με έδρες στην Ιταλία & Γερμανία
• ΒΙΒΕR Trias, ιαματικό θεραπευτήριο στην Αυστρία
• READ[12], Ινστιτούτο ψυχικής και κοινωνικής αποκατάστασης στην Ινδία
• Mut Vitz Café RebelDía, συνεταιριστική επιχείρηση καφέ στο Μεξικό
• EQUAL[13], Ερευνητικό Κέντρο εναλλακτικής οικονομίας στη Βαρσοβία
• CCEDN, κολέγιο οικονομικών σπουδών στο Βανκούβερ του Καναδά
• Σπόρος κ.α.-Ελλάδα
• Δίκτυα ανταλλαγής /τράπεζες χρόνου /τοπικά νομίσματα /συνεταιρισμοί παραγωγών-καταναλωτών
• Τα αυτοδιαχειριζόμενα ταμεία περίθαλψης, εξαιρετικά διαδεδομένα στη Γαλλία και το Βέλγιο και οργανωμένα στην ΑΙΜ.

Τα παραδείγματα είναι δεκάδες και αυξάνονται καθημερινά. Ας ελπίσουμε ότι τα ψήγματα αλληλέγγυας οικονομίας που υπάρχουν στην αλληλοβοηθητική παράδοση της ελληνικής κοινωνίας θα μπορέσουν σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς να μετατραπούν σε ολόκληρο κοίτασμα.

Μιχάλης Τρεμόπουλος