Εκπαιδευτική επίσκεψη του Ανέμου Ανανέωσης στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ στο πλαίσιο του προγράμματος YESClima

Μια ομάδα  νέων επισκέπτεται το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτηρίου. Ακούγεται κάπως περίεργο. Τι σημαίνει Παθητικό Κτήριο, θα αναρωτηθούν οι περισσότεροι; Και γιατί ενδιαφέρονται νέοι άνθρωποι να γνωρίσουν ένα …παθητικό κτήριο;  Και γιατί υπάρχει …Ινστιτούτο Παθητικού Κτηρίου;

Ας ξεκινήσουμε από το ερώτημα «Ποιοι/ες ήταν οι νέοι και οι νέες που συμμετείχαν στην επίσκεψη αυτή»;  Είναι άτομα που εκπαιδεύονται στο πλαίσιο του προγράμματος EUKI YESClima για να εργαστούν για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας. Η ομάδα αποτελείτο από τον κ. Νίκο Χρυσόγελο, Πρόεδρο Δ.Ε. ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ, συντονιστή του προγράμματος, τη Μαριάννα Μπασούλου ( απόφοιτη του τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων Δ.Π.Θ (Integrated Master)) , τον Αντώνιο Παπαδόπουλο (Μηχανολόγο Μηχανικό, MSc Περιβαλλοντολόγο), το Δημήτριο Πατερέλη ( Μηχανικό Περιβάλλοντος , MSc Διαχείριση Ενέργειας ) και τη Ζαχαρούλα Πιραλισβίλι (Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, M.A. Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών).

Πότε συνέβη αυτό: Το ημερολόγιο έδειχνε 21 Οκτωβρίου 2019. Τη μέρα αυτή ο καιρός ήταν …πολύ καλός, σχεδόν καλοκαιρινός.

Μια άλλη ομάδα που είχε επισκεφθεί το Ινστιτούτο πριν από μερικούς μήνες, στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος, είχε την τύχη να δει πώς λειτουργεί το κτήριο όταν έξω είχε χιονίσει.

Μία από τις δράσεις του προγράμματος “YESClima: Νέοι και νέες εργάζονται για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας”, είναι η εξοικείωση με ενδιαφέροντα παραδείγματα κτηρίων που ήδη υπάρχουν και λειτουργούν με ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας ή πρότυπα «παθητικά κτήρια». Στο πλαίσιο λοιπόν της εκπαίδευσής τους οι νέοι/ες επισκέφθηκαν  το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτηρίου (ΕΙΠΑΚ).

Στο πλαίσιο της επίσκεψης, έγινε ενημέρωση αναφορικά με τις βασικές αρχές που διέπουν την έννοια του “παθητικού κτηρίου”. Ο κ. Στέφανος Παλλαντζάς, Πολιτικός Μηχανικός και Πρόεδρος Δ.Σ. του ΕΙΠΑΚ μας παρουσίασε τη φιλοσοφία του «παθητικού κτηρίου». Συγκεκριμένα, έγινε εκτενής αναφορά για τις βέλτιστες δυνατές παρεμβάσεις καθώς και για το διεθνές πλαίσιο και τη συνεργασία που έχει αναπτυχθεί.

Το παθητικό κτίριο

Το παθητικό κτίριο και το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου (ΕΙΠΑΚ), βρίσκονται επί της οδού Αναστάσεως 112, στην περιοχή Παπάγου Αττικής. Το κτίσμα στο οποίο εφαρμόστηκαν οι αρχές του παθητικού κτηρίου είναι μια μονοκατοικία του 1965 η οποία ανακαινίστηκε πλήρως και αναβαθμίστηκε ενεργειακά, ώστε να αποτελέσει ένα κατάλληλο για επίδειξη πρότυπο.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, η ομάδα ενημερώθηκε για τη μονάδα μηχανικού αερισμού με ανάκτηση θερμότητας. Κατά αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η εισαγωγή αέρα στον εσωτερικό χώρο. Η διαδικασία έχει ως εξής: καθώς εισέρχεται ο αέρας, φιλτράρεται και εν συνεχεία ψύχεται ή θερμαίνεται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, με τη βοήθεια εναλλάκτη. Έτσι, προκύπτει επαρκής αερισμός του δωματίου και διατήρηση της θερμικής άνεσης. Το σύστημα εξασφαλίζει την καλή ποιότητα αέρα μέσω της ανακύκλωσης του. Συνεπώς, δεν χρειάζεται να ανοιχτούν τα παράθυρα κι αποφεύγονται έτσι οι θερμικές απώλειες.

Επιπροσθέτως, τονίστηκε η σημασία της κατάλληλης μόνωσης της εξωτερικής τοιχοποιίας και οροφής, καθώς και η αποφυγή δημιουργίας του φαινομένου της θερμογέφυρας, ώστε να επιτευχθεί η ελάχιστη θερμική απώλεια.

Στη συζήτηση, έγινε λόγος και για το οικονομικό σκέλος ενός τέτοιου εγχειρήματος και κατά πόσο είναι εν τέλει οικονομικά αποδοτικό. Το συμπέρασμα ότι σε βάθος χρόνου, αποδεικνύεται τελικά πολύ συμφέρουσα επιλογή.

Τέλος, σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία η κλιματική κρίση τείνει να φύγει εκτός ελέγχου, η αναγκαιότητα για πρωτοβουλίες και αλλαγές είναι μεγάλη. Θα πρέπει να γίνουν άμεσα πολλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και να εφαρμοστεί ένα ολιστικό μοντέλο που θα συμπεριλαμβάνει πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας, γενναίες παρεμβάσεις στο κτιριακό δυναμικό έτσι ώστε να έχουν ελάχιστες ενεργειακές ανάγκες, ανασχεδιασμό των χρηματοδοτικών εργαλείων του κράτους αλλά και μεγάλη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ως προς αυτό το θέμα καθώς κι ενημέρωση για τους τρόπους ενεργειακής διαχείρισης της καθημερινότητας.

Έγινε εκτενής αναφορά για κλίμακα των παρεμβάσεων που απαιτούνται τόσο σε τοπικό όσο και διεθνές περιβάλλον, οι συνέργειες και συνεργασίες που αναφύονται, όπως ανάμεσα στο Ελληνικό και το Γερμανικό Ινστιτούτο Παθητικών Κτιρίων. Ο κ. Παλλαντζάς μας ενημέρωσε επίσης για το Διεθνές Συνέδριο Παθητικών Κτιρίων και Εξοικονόμησης Ενέργειας στην Κίνα, όπου τονίστηκαν οι διεθνείς εξελίξεις και τάσεις με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατασκευή ολόκληρου συγκροτήματος παθητικών κτηρίων πολύ μεγάλης έκτασης στην Κίνα, όχι μεμονωμένων  μόνο κτηρίων.

Στο πλαίσιο της συνάντησης συζητήθηκε και η ιδέα  να κατασκευαστεί ένα παθητικό κτήριο, το οποίο θα αποτελούσε ένα πρότυπο κοινωνικής κατοικίας για άτομα που είναι ευάλωτα. Με αυτόν τον τρόπο, θα έπνεε αέρας αλλαγής σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο. Το περιβάλλον είναι συνώνυμο της ζωής και οφείλουμε να το προστατεύουμε, αλλά ταυτόχρονα το οφείλουμε και στους ανθρώπους. Επομένως, κρίνονται αναγκαίες οι παρεμβάσεις για τη βελτίωση και αναβάθμιση του περιβάλλοντος και κατ ’επέκταση των συνθηκών ζωής των πολιτών.

Το πρόγραμμα

Το πρόγραμμα “YESClima: Νέοι και νέες εργάζονται για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας”, υλοποιείται από την ΚΟΙΝΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης», το Πανεπιστήμιο του Cádiz Ισπανίας (συντονιστής του προγράμματος),  την Γραμματεία Μελλοντικών Σπουδών του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου και το Ενεργειακό Γραφείο Ανδαλουσίας.  Το πρόγραμμα αξιολογήθηκε κι επιλέχθηκε προς χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για το Κλίμα (European Climate Initiative), η οποία αποτελεί ένα χρηματοδοτικό εργαλείο του Γερμανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Προστασίας της Φύσης και Πυρηνικής Ασφάλειας (BMUB)  που χρηματοδοτεί σχήματα συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη προστασία του κλίματος.

To πρόγραμμα στοχεύει στην:

• Προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας
• Γενικότερη προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και του οικολογικού αποτυπώματος των σχολείων
• Εκπαίδευση με καινοτόμο τρόπο και μέσα από συνεργασίες νέων, με στόχο την απόκτηση από αυτούς, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και γνώσεων ώστε να εργαστούν σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και φυσικών συστημάτων κλιματισμού
• Την εξοικείωση των νέων σε επιστημονικά – τεχνικά θέματα, οικονομικά ζητήματα, επιχειρηματικότητα και νομοθεσία σχετικά με την προστασία του κλίματος και πιο ειδικά την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ενεργειακές επιθεωρήσεις και παρεμβάσεις.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «YESClima: Νέοι και νέες εργάζονται για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας» 11 νέοι/ες από την Ελλάδα και 11 νέοι/ες από την Ισπανία, οργανωμένοι σε 3 ομάδες, μέσα από την συνεκτική θεωρητική επιμόρφωση και πρακτική εξάσκησή τους για ένα 6μηνο, θα αποκτήσουν γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες ώστε να μπορούν να εργαστούν στο μέλλον επαγγελματικά σε τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας και για την προώθηση συστημάτων φυσικού κλιματισμού στα σχολεία και στα κτίρια.

Ο Δήμος Αγίου Δημητρίου, ο Δήμος Βριλησσίων και ο Δήμος Καισαριανής έχουν επιλεγεί από τον Άνεμο Ανανέωσης στο πλαίσιο της συνεργασίας του με την αυτοδιοίκηση ως Δήμοι στους οποίους οι εκπαιδευόμενοι νέοι και οι νέες θα εφαρμόσουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους σε ενεργειακούς ελέγχους σε ένα αριθμό σχολείο, διερεύνησης μορφών συνεργασίας με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς και εκπόνησης μελετών για το τι μπορεί να γίνει στα σχολεία αυτά, ώστε να αναβαθμιστούν ενεργειακά και να μετατραπούν σταδιακά σε κτίρια σχεδόν μηδενικών εκπομπών (Zero Emissions Buildings), όπως προβλέπει πλέον η νομοθεσία για τα κτίρια.

Κλιματική Αλλαγή. 
Είναι η μεγαλύτερη απειλή για τους πολιτισμούς εδώ και χιλιάδες χρόνια και η πρώτη φορά που την ευθύνη έχουν οι άνθρωποι και οι επιλογές τους, όχι ένα φυσικό φαινόμενο.

Έχουμε μεγάλη ευθύνη να δράσουμε ΤΩΡΑ για την προστασία του κλίματος. Αύριο θα είναι πολύ πολύ αργά και θα έχουμε την ευθύνη για το γεγονός ότι οι δικές μας γενιές κατέστρεψαν τους πολιτισμούς και εξόντωσαν ένα μεγάλο ποσοστό των ειδών του πλανήτη.

Η καταστροφή είναι ήδη πολύ μεγαλύτερη από αυτή που πιστεύαμε εξηγούν σε όλους τους τόνους επίσημα οι επιστήμονες, οι διεθνείς οργανισμοί, τα δεδομένα της επιστήμης, όχι απλώς υποθέτουμε ή εκτιμούν μοντέλα όπως λίγα χρόνια πριν. Αυτά όλα ξεπεράστηκαν από την πραγματικότητα. Έχουμε ΜΟΛΙΣ 12 χρόνια να πετύχουμε αλλαγές που κανονικά απαιτούν εκατοντάδες χρόνια. Αλλά δεν έχουμε πλέον καμία εναλλακτική, γιατί απλούστατα αδιαφορήσαμε όταν υπήρχαν οι προειδοποιήσεις και είχαμε καιρό μπροστά μας. 

Μαζί μπορούμε να κάνουμε την διαφορά. Όμως το μήνυμα είναι ξεκάθαρο, δεν υπάρχει πλέον άλλος χρόνος για καθυστερήσεις

Ο Sir David Attenborough, English broadcaster and natural historian, στην ομιλία του στην Παγκόσμια Σύνοδο για το Κλίμα CO24 καλεί τους "ηγέτες" των χωρών να δράσουν ενάντια στην κλιματική αλλαγή "Climate change is the most serious challenge humanity has faced in thousands of years. The level of destruction is by far higher than we think. We are running out of time to save our planet earth and ourselves". Ο χρόνος μας τελειώνει.

Ήταν ένα διαδραστικό, ενδιαφέρον, με θετική ενέργεια σεμινάριο επιμόρφωσης εκπαιδευτικών σε θέματα προστασίας του κλίματος και εξοικονόμησης ενέργειας στα σχολεία της Αθήνας. Στο πλαίσιο του προγράμματος επιμορφώνονται 200 εκπαιδευτικοί από 65 δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια και ΕΠΑΛ της Αθήνας και γειτονικών περιοχών που την σχολική χρονιά 2018-2019 θα αναλάβουν δράση αλλά κι έρευνα στα σχολεία τους με στόχο την ευαισθητοποίηση της εκπαιδευτικής κοινότητας, την προστασία του κλίματος και την αλλαγή συμπεριφοράς για εξοικονόμηση ενέργειας.

Το σεμινάριο «Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών» που οργανώθηκε στις 19 Μαΐου 2018 αφορούσε στους εκπαιδευτικούς Β’ βάθμιας εκπαίδευσης κι έλαβε χώρα στο 1o Πειραματικό Γυμνάσιο Αθήνας, στην Πλάκα. Θα ακολουθήσει σεμινάριο με παρόμοιο περιεχόμενο στις 9 Ιουνίου και θα αφορά στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών Α’ βάθμιας εκπαίδευσης. Οι 200 εκπαιδευτικοί θα συμμετάσχουν σε επιμόρφωση συνολικά 24 ωρών (την 6ωρη την άνοιξη του 2018 θα ακολουθήσει 14ωρη τον Σεπτέμβριο και 4ωρη τον Μάιο 2019).  Υπεύθυνη συντονισμού και υλοποίησης των σεμιναρίων είναι η ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. Άνεμος Ανανέωσης.

Την «Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών» πραγματοποίησαν εκπαιδευτές (διαφόρων ειδικοτήτων, μεταξύ άλλων εκπαιδευτικοί με σημαντική εμπειρία ως υπεύθυνοι και σύμβουλοι εκπαίδευσης, υπεύθυνοι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κα). Είχε προηγηθεί εκπαίδευση συνολικά 19 εκπαιδευτών στις αρχές, στη μεθοδολογία και στους στόχους του προγράμματος «Σχολεία και Κοινωνίες ανοικτές στην προστασία του κλίματος και στην εξοικονόμηση ενέργειας»  σε ειδικό σεμινάριοπου οργανώθηκε στην Αθήνα στις 12-15.04.2018. Εκπαιδευτές των 19 εκπαιδευτών ήταν μια ομάδα Ελλήνων εμπειρογνωμόνων και εκπαιδευτικών από κοινού με εκπαιδευτές του Γερμανικού Ανεξάρτητου Ινστιτούτου για Περιβαλλοντικά Θέματα (Independent  Institute for Environmental Issues – UfU) σε συνεργασία και συντονισμό με την ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.  Άνεμος Ανανέωσης και τον Δήμο Αθηναίων.

Στο εκπαιδευτικό σεμινάριο της 19 Μαΐου συμμετείχαν συνολικά 90 εκπαιδευτικοί Β’ βάθμιας εκπαίδευσης οι οποίοι είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον συμμετοχής και επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα. Η εκπαίδευση διήρκεσε 6 ώρες και εστίασε στην εξοικείωση των εκπαιδευόμενων εκπαιδευτικών κυρίως  στα εξής:

• Ενίσχυση γνωστικού υποβάθρου σε θέματα ενέργειας και κλιματικής αλλαγής.
• Εξοικείωση με μεθόδους δημιουργίας σχεδίου δράσης για το κάθε σχολείο που συμμετέχει στο πρόγραμμα, με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας και την ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας στην κλιματική αλλαγή.
• Εξοικείωση με μεθόδους συντονισμού δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας (δημιουργία ενεργειακής ομάδας, ενεργειακού συμβουλίου, αναγνωριστική ενεργειακή περιήγηση στο λεβητοστάσιο του σχολείου κ.ά.) στο κάθε σχολείο.
• Εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας.
• Εισαγωγική αναφορά σε τρόπους καταγραφής και επεξεργασίας δεδομένων.

Η εκπλήρωση των στόχων του προγράμματος όπως παρουσιάστηκε στους εκπαιδευόμενους έχει δομηθεί  με βάση τα εξής 10 βήματα:

1. Δημιουργία της Ενεργειακής ομάδας
2. Δημιουργία του Ενεργειακού συμβουλίου
3. Αναγνωριστική ενεργειακή περιήγηση του Ενεργειακού συμβουλίου (στο λεβητοστάσιο του σχολείου)
4. Μελέτη του ζητήματος της ενέργειας (γνωστικό υπόβαθρο και ευαισθητοποίηση σε θέματα κλιματικής αλλαγής
5. Ενεργειακή περιήγηση Ενεργειακής ομάδας (στο λεβητοστάσιο του σχολείου)
6. Επεξεργασία δεδομένων – Σχέδιο δράσης εξοικονόμησης ενέργειας και ευαισθητοποίησης στην κλιματική αλλαγή
7. Καμπάνια για την εφαρμογή του Σχεδίου δράσης στη σχολική κοινότητα
8. Εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης
9. Προτάσεις για αλλαγές στις υποδομές του κτιρίου
10. Αξιολόγηση της εφαρμογής του προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας και ευαισθητοποίησης στην κλιματική αλλαγή

Την εφαρμογή του προγράμματος θα ακολουθεί ειδικά σχεδιασμένη ερευνητική διαδικασία παρατήρησης και συλλογής στοιχείων. Στόχος είναι η πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος σε συνδυασμό με τα ερευνητικά δεδομένα να συνθέσουν μια μελέτη, προκειμένου ο Δήμος Αθηναίων να ενεργήσει στην κατεύθυνση εξοικονόμησης ενέργειας και προώθησης πιο αειφορικών πρακτικών σε όλα τα σχολεία του.

Το πρόγραμμα «Σχολεία και Κοινωνίες ανοικτές στην προστασία του κλίματος και στην εξοικονόμηση ενέργειας –  Κλιματικά Σχολεία Αθήνα-Βερολίνο» (CLIMATE SCHOOL Be.At) υλοποιείται από τον Δήμο Αθηναίων, την ΚΟΙΝΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης», την Γερμανική πρωτοβουλία πολιτών «Respect for Greece» («Σεβασμός για την Ελλάδα») και το Ανεξάρτητο Ινστιτούτο για Περιβαλλοντικά Θέματα  (Independent  Institute for Environmental Issues – UfU). Το πρόγραμμα αξιολογήθηκε κι επιλέχθηκε προς χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για το Κλίμα (European Climate Initiative), η οποία αποτελεί χρηματοδοτικό εργαλείο του Γερμανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Προστασίας της Φύσης και Πυρηνικής Ασφάλειας (BMUB). Υλοποιείται με την αιγίδα του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

Το πρόγραμμα στοχεύει στην:

• ενίσχυση των γενικότερων προσπαθειών ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονιών και συμμετοχή τους στην προστασία του κλίματος και στην μείωση της σπατάλης ενέργειας,
• μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος (της κατανάλωσης ρεύματος) των σχολικών κτιρίων (κατά 5%)
• γενικότερη προσπάθεια μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος.

Το πρόγραμμα έχει διάρκεια 28 μηνών (2017- 2019) και στοχεύει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης γύρω από την κλιματική αλλαγή και την κατανάλωση ενέργειας στις σχολικές κοινότητες του Δήμου Αθηναίων (ΔΑ).

Μάγια Ανδρέου, Εύα Γρηγοριάδου, Μίλτος Τσακίρης, βοηθοί ερευνητές στο πρόγραμμα