του Νίκου Χρυσόγελου

Η πανδημία κοροναϊού δεν είναι μόνο μια υγειονομική κρίση αλλά και μια προειδοποίηση για τα ελλείμματα, τα προβλήματα αλλά και τα πλεονεκτήματα όχι μόνο των συστημάτων υγείας αλλά και των κοινωνικών μοντέλων και της οικονομίας σε διάφορες χώρες. Βλέπουμε ότι η πανδημία επηρεάζει την υγεία αλλά και τις πολιτικές για την υγεία, την οικονομία και την κοινωνία. Εκθέτει σε μεγάλους κινδύνους τα συστήματα περίθαλψης αλλά και τα οικονομικά της υγείας, καθώς και την οικονομία συνολικά.

Η πανδημία δεν ήταν απρόβλεπτη, ούτε είναι πρωτοφανής

Προφανώς όπως και σε άλλες περιπτώσεις, η μαζική απώλεια ανθρώπινων ζωών προκαλεί φόβο. Η βασική, όμως, διαφορά σε σχέση με άλλες επιδημίες και πανδημίες είναι ότι αυτή του Corovid-19 είναι η πρώτη την εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και των μετακινήσεων, των Μέσων Ενημέρωσης, της εικόνας και του διαδικτύου, προκαλώντας, όπως είναι φυσικό, τεράστια πίεση πάνω σε όσους λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις. Επίσης, η ανθρώπινη ζωή στις πλούσιες χώρες φαίνεται να έχει πιο μεγάλη αξία από την ανθρώπινη ζωή στον υπόλοιπο κόσμο, αφού δεν υπήρχε μέχρι σήμερα αντίστοιχη ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση για ασθένειες που εξοντώνουν εκατομμύρια ανθρώπους στον υπόλοιπο πλανήτη.

Είναι, όμως, πρωτόγνωρες οι καταστάσεις που ζούμε, όπως ακούμε συνεχώς από τα ΜΜΕ; Μάλλον δεν είναι. Πολλές επιδημίες ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν, όχι μόνο σε προηγούμενους αιώνες, ήταν εξίσου ή και περισσότερο επικίνδυνες και θανατηφόρες. Είναι, όμως, η πρώτη φορά που μια πανδημία καλύπτεται εκτενώς από όλα τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με κάλυψη ολόκληρο το 24ωρο και με απευθείας συνδέσεις. Ναι, πράγματι μια τέτοια “απευθείας μετάδοση” της πανδημίας στον αναπτυγμένο κόσμο – όπως μερικά χρόνια πριν η απευθείας μετάδοση του πολέμου στα Βαλκάνια ή της εισβολής στον Ιράκ – είναι πρωτοφανής. Και μας σοκάρει όλους και όλες.

Ούτε ήταν η πανδημία απρόβλεπτη. Γνωρίζαμε εδώ και καιρό ότι νέες ασθένειες εμφανίζονται και μπορεί να επεκταθούν σε πολλές περιοχές του κόσμου ή και να μετατραπούν σε πανδημία. Η παγκόσμια εξάπλωση του Covid-19 δεν συνιστά μια εξαιρετικά απρόβλεπτη υπόθεση. Οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει ότι οι μολυσματικές ασθένειες αναδύονται ή επανέρχονται πολύ ταχύτερα από ότι συνέβαινε στο παρελθόν. Από το 1980 μέχρι το 2013, ο αριθμός των ετήσιων επιδημιών αυξήθηκε από λιγότερο από 1.000 σε πάνω από 3.000. Μολυσματικές νεοεμφανιζόμενες ασθένειες από ιούς όπως πρόσφατα ο Zika, ο MERS-CoV, ο SARS, ο Ebola, ή ασθένειες με μεγάλη “ιστορία”, όπως η χολέρα, η γρίπη, η μαλάρια, η φυματίωση, ο τύφος σκοτώνουν συνολικά εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο, ενώ έχουν υπάρξει περιπτώσεις που οι εξάρσεις των επιδημιών αυτών κατέστρεψαν οικονομίες και έσπειραν τον πανικό παγκοσμίως. Όταν, όμως, περιορίστηκε η επέκτασή τους ή παρέμειναν σε κάποιες γεωγραφικές ζώνες, όλα επέστρεψαν στην προηγούμενη κατάσταση. Ο ebola ή η γρίπη των πτηνών ήταν πάντως δύο πρόσφατες προειδοποιήσεις.

Πρόβλημα ο κοροναϊός ή κυρίως η έλλειψη προετοιμασίας για επιδημίες και πανδημίες;

Η εξάπλωση του Covid-19 σε παγκόσμιο επίπεδο δεν συνιστά την εξαίρεση, αλλά μάλλον αντιπροσωπεύει μια εικόνα από το παρελθόν και το μέλλον. Σήμερα, οι μολυσματικές ασθένειες αναδύονται και επανέρχονται ταχύτερα από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Υπάρχουν, όμως, πολλές  επιδημίες που αν και έχουν περισσότερα κρούσματα περιορίζονται σε κάποιες περιοχές και γι’ αυτό δεν χαρακτηρίζονται ως πανδημία  (“παν-”, “όλον” και “-δημία”, από το “δήμος”), κάτι που προϋποθέτει επέκταση σε περισσότερες ηπείρους ή παγκοσμίως. Το ίδιο ισχύει και με την ετήσια επιδημία της κοινής γρίπης, που επιστρέφει κάθε χρόνο την περίοδο του κρύου (χειμώνας) σε κάθε ημισφαίριο. Η πανδημία και η επέκταση του Covid-19 δεν ήταν μόνο προβλέψιμη αλλά μπορεί να αποτελεί και μια προειδοποίηση για την ανάγκη καλύτερης προετοιμασίας των συστημάτων υγείας και περίθαλψης απέναντι σε άλλες, ίσως ακόμα πιο σοβαρές απειλές για την υγεία.

Θα μπορούσε να έχει γίνει κάτι διαφορετικό απέναντι στην επιδημία; Είναι δίκαιο να ασκούμε κριτική για έλλειψη πρόβλεψης, πρόληψης και έγκαιρης προετοιμασίας, αντίδρασης δηλαδή πριν η ασθένεια επεκταθεί και μετατραπεί σε πανδημία; Μήπως είναι άλλη μία περίπτωση υπερβολικής γρίνιας;

Πολλές εκθέσεις είχαν προειδοποιήσει για τον κίνδυνο μιας πανδημίας με σοβαρές επιπτώσεις όχι μόνο στην υγεία και στα συστήματα περίθαλψης αλλά και στην κοινωνία και στην οικονομία. Εξάλλου, όποιος έχει μια στοιχειώδη γνώση της ιστορίας ή παρακολουθεί ερευνητικά έργα στα θέματα της υγείας θα μπορούσε να καταλάβει ότι η εμφάνιση μιας πανδημίας που θα προκαλούσε σοβαρές επιπτώσεις ήταν θέμα χρόνου. Μπορεί οι τελευταίες δεκαετίες ευημερίας σε μια μειοψηφία του κόσμου να δημιούργησαν επανάπαυση, αλλά στον υπόλοιπο κόσμο οι υγειονομικές κρίσεις δεν ήταν σπάνιες, αλλά μέρος μιας πραγματικότητας που έχει ως συνέπεια σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων και την οικονομία, ακόμα και από επιδημίες που δεν είναι καινούργιες. Το ανησυχητικό είναι, όμως, η εμφάνιση νέων ασθενειών που συνδέονται με ιούς που υπάρχουν σε ζώα, κυρίως άγρια, που θα μπορούσαν να εξαπλωθούν γρήγορα, όπως έχει συμβεί ήδη με κάποιους από αυτούς τους ιούς ή μπορεί να συμβεί και στο μέλλον. Πολλές από τις ασθένειες σήμερα συνδέονται με αλλαγές στον τρόπο ζωής και στο περιβάλλον, ακόμα και στη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον.

Διεθνείς οργανισμοί αλλά και πολλοί ερευνητές αποδίδουν το πέρασμα διαφόρων ιών από τα άγρια, κυρίως, ζώα στον άνθρωπο στην οικολογική  κατατροφή που συνεχίζουμε να προκαλούμε στο οικοσύστημα και στον περιορισμό του ζωτικού χώρου για τα άγρια είδη (εκχερσώσεις δασών, αστικοποίηση, επέκταση αγροκτημάτων σε βάρος των φυσικών συστημάτων, μεγάλη υποβάθμιση βιοποικιλότητας κ.ά.). Υπό αυτές τις συνθήκες τα άγρια είδη αναγκάζονται να έρθουν πολύ κοντά σε εξημερωμένα είδη (είτε μέσω της αγροτικής – κτηνοτροφικής δραστηριότητας, είτε μέσω  αγορών ζώων όπου συνυπάρχουν προς πώληση άγρια είδη με κτηνοτροφικά ή κατοικίδια), κάτι που επιτρέπει το πέρασμα ιών από ένα άγριο είδος σε είδη κοντά στον άνθρωπο και μέσω συχνής επαφής τους με τον άνθρωπο στο πέρασμα και παραμονή του στο ανθρώπινο σώμα.

Μια αναλυτική βιβλιογραφική ανασκόπηση αναγνωρίζει 1415 είδη μολυσματικών παραγόντων που είναι γνωστό ότι είναι επικίνδυνοι για τον  άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων 217 ιών, 538 βακτηρίων, 307 μυκήτων, 66 πρωτόζωων κ.ά. Από αυτούς, 868 (61%) μπορούν να μεταδοθούν μεταξύ ζώων και ανθρώπων, ενώ 175 παθογόνα συνδέονται με ασθένειες που θεωρούνται «αναδυόμενες», νέες εν δυνάμει απειλές.

Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της πίεσης στα οικολογικά συστήματα, του εκτεταμένου εμπορίου και των ταξιδιών, των συνθηκών ζωής και μεταφοράς ζώων, οι ασθένειες αυτές ταξιδεύουν και μεταδίδονται πολύ γρήγορα, άρα μπορεί να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα στην δημόσια υγεία, την κοινωνία και την οικονομία, αν δεν υπάρχει έγκαιρη και κατάλληλη πρόβλεψη, πρόληψη και προετοιμασία αντιμετώπισης. Μια μελέτη του 2007 σχετικά με την επιδημία του SARS-CoV του 2002-2003 διαπιστώνει ότι “η παρουσία ενός μεγάλου αποθέματος ιών όπως ο SARS–CoV σε ορισμένα είδη νυχτερίδων, μαζί με την συνήθεια κατανάλωσης εξωτικών θηλαστικών στην Νότια Κίνα είναι μια ωρολογιακή βόμβα”.

Γνωρίζαμε ότι η επόμενη κρίση ήταν θέμα χρόνου να συμβεί. Τα θέματα της ανθεκτικότητας των κοινωνιών απέναντι σε διάφορες κρίσεις είχαν τεθεί στην πολιτική συζήτηση και υπήρξαν πολλές διεθνείς και τοπικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη στρατηγικών ανθεκτικότητας κυρίως σε επίπεδο πόλεων. Παρόλα αυτά, η πανδημία φαίνεται να αιφνιδίασε τόσο την ΕΕ όσο και τις περισσότερες χώρες. Η προετοιμασία για αντιμετώπιση των υγειονομικών κρίσεων θα έπρεπε να είναι μέρος της πολιτικής προστασίας, όπως αυτή πρέπει να αφορά σε ακραία καιρικά φαινόμενα, την κλιματική κατάρρευση, μια φυσική καταστροφή ή μια κοινωνική κρίση.

Οι επιπτώσεις της πανδημίας αλλά και τα ίδια τα μέτρα που λαμβάνονται είναι αποτέλεσμα της έλλειψης πρόβλεψης, πρόληψης και προετοιμασίας

Η μεγάλη μεταδοτικότητα του ιού σε αυτή τη φάση και η έλλειψη φαρμάκων και εμβολίων οδηγεί σε μεγάλη πίεση για λήψη λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματικών “προληπτικών” μέτρων, με στόχο να περιοριστούν οι απώλειες ανθρώπινων ζωών και να αντέξουν στοιχειωδώς τα συστήματα περίθαλψης, αλλά τα μέτρα είναι στην πραγματικότητα εκ των υστέρων, όταν η επιδημία έχει μετατραπεί ήδη σε πανδημία.

Με δεδομένη την εμπειρία από άλλες επιδημίες που έχουν προηγηθεί, και το ξέσπασμα της κρίσης στην Κίνα μήνες πριν, τον Δεκέμβριο 2019, θα έπρεπε να υπάρξει πρόβλεψη, πρόληψη και καλύτερη προετοιμασία για την αντιμετώπιση της επιδημίας τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στα εθνικά κράτη, την ΕΕ συνολικά και τις ΗΠΑ, να εμποδιστεί δηλαδή η μετατροπή της επιδημίας σε πανδημία.

Αναγκαστικά, τελικώς, τα μέτρα που λαμβάνονται σήμερα σε πολλές χώρες, ιδιαίτερα σε αυτές με αδύναμα ή όχι καλά προετοιμασμένα συστήματα περίθαλψης, επικεντρώνουν κυρίως στον περιορισμό των κοινωνικών συναναστροφών και στον (αυτο)περιορισμό στο σπίτι ως κύριο εργαλείο συγκράτησης των απωλειών ανθρώπινων ζωών.

Όμως, σε αυτές τις χώρες που συχνά έχουν και αδύναμα συστήματα κοινωνικής προτασίας, τα μέτρα παρόμοιου χαρακτήρα αφήνουν εκτός κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν προετοιμαστεί ή δεν έχουν τον τρόπο να προετοιμαστούν και να μείνουν στο σπίτι, ακολουθώντας, με ευλαβική εμμονή, πρακτικές καθαριότητας και υγιεινής ή αφήνουν αβοήθητους ηλικιωμένους που μένουν μόνοι στο σπίτι.

Η ώρα της επιστροφής σε αποτελεσματικές πολιτικές για την υγεία

Η πολιτική αδυναμία αναδεικνύεται ως καθοριστικός παράγοντας για την έκταση των συνεπειών μιας ασθένειας που σοβαρή αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι υπήρξαν και μπορεί να υπάρξουν πολλές άλλες επίσης σοβαρές μολυσματικές ασθένειες. Θα πρέπει να αναπτύξουμε πολιτικές που κάνουν τις κοινωνίες μας πιο ανθεκτικές απέναντι σε παρόμοιες επιδημίες. Διαπιστώνουμε διαφορετικά ποσοστά θνησιμότητας και σοβαρών επιπτώσεων στην υγεία των που επηρεάζονται, βέβαια, από πολλούς παράγοντες (πυκνότητα πόλεων, μετακινήσεις, επαφές, χρόνος λήψεις μέτρων, ηλιακή σύνθεση πληθυσμού κ.ά.). Κρίσιμοι, όμως, παράγοντες που έχουν σχέση με την νοσηρότητα και θνησιμότητα σχετίζονται με το επίπεδο οργάνωσης του συστήματος υγείας και των κοινωνικών υποδομών, την προετοιμασία των νοσοκομείων, την οργάνωση δικτύου τεστ και εξωνοσοκομειακής υποστήριξης κ.ά.

Η πανδημία ανέδειξε, μεταξύ άλλων, τα προβλήματα αλλά και τα πλεονεκτήματα διαφορετικών μοντέλων υγείας και κοινωνικής πολιτικής. Συνειδητοποιούμε ότι υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες σε σχέση με την πανδημία αλλά και διαφοροποιημένες επιπτώσεις από αυτήν σε άτομα, κοινωνικές ομάδες και κοινωνίες, ως αποτέλεσμα και διαφορετικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν ή εφαρμόζονται. Δοκιμάζονται τώρα οι αντοχές των κοινωνικών υποδομών, των οικονομιών των χωρών αλλά και η ικανότητα των πολιτικών να μην αφήνουν κανένα/ καμία χωρίς υποστήριξη. Επομένως, έχει μεγάλη σημασία οι πολιτικές και οι αποφάσεις για την υγεία, τις κοινωνικές πολιτικές και την οικονομία να είναι αποτέλεσμα όχι δογματισμών αλλά επιστημονικών δεδομένων κι αναλύσεων, ουσιαστικού πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου.

Φαίνεται σήμερα να είναι ευρέως αποδεκτή – ακόμα και από πολλούς υποστηρικτές των ιδιωτικοποιήσεων – η άποψη ότι πρέπει να βασιζόμαστε σε ένα καλά οργανωμένο, ευέλικτο κι αποτελεσματικό δημόσιο σύστημα υγείας. Συνειδητοποιούμε, με τραγικό τρόπο, πόσο διαφορετικές είναι οι αντοχές των συστημάτων περίθαλψης ως αποτέλεσμα άστοχων πολιτικών επιλογών. Αυτό, όμως, δεν έχει να κάνει μόνο με το πόσα χρήματα δαπανούμε για τα συστήματα υγείας, αλλά και, κυρίως, με το πόσο αποτελεσματικές είναι οι δαπάνες για πρόληψη των ασθενειών, πόσο αποτελεσματικές είναι ως προς τον πολίτη, τους χρήστες, οι υποδομές που αναπτύσσονται, πόσο ενισχύουν την πρόληψη των ασθενειών και δεν επικεντρώνεται κατά βάση στην περίθαλψη, στα φάρμακα και στην νοσηλεία. Με άλλα λόγια, το δημόσιο σύστημα υγείας δεν μπορεί να αφορά μόνο στην καλή οργάνωση των νοσοκομείων ή έστω της ιατρο-φαρμακευτικής περίθαλψης αλλά στην ολοκληρωμένη πρόληψη, μέσα από παρεμβάσεις σε όλες τις πολιτικές και όλους τους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που καθορίζουν την καλή υγεία και την ευζωϊα.

Η πανδημία μας υπενθυμίζει, λοιπόν, ότι δεν έχουμε επενδύσει αρκετά στην πρόληψη των ασθενειών, την διατήρηση της υγείας, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της υγείας του οικοσυστήματος. Δεν μπορούν οι πολιτικές να αγνοούν, πλέον, μια κατά τα άλλα αυτονόητη αρχή ότι η “δημόσια υγεία είναι αποτέλεσμα διαφορετικών κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών παραμέτρων και χαρακτηριστικών”.

Όλα θα είναι διαφορετικά την επόμενη μέρα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα επιστρέψουμε στα ίδια, business as usual, όσον αφορά στην καθημερινή ζωή, τα συστήματα υγείας, την κοινωνική οργάνωση, την ανθεκτικότητα της οικονομίας, τα οικοσυστήματα και στο περιβάλλον / κλίμα. Θα πρέπει να ξαναδούμε όλα από σήμερα και υπό το πρίσμα των 3 κρίσεων (δημοσιονομική / οικονομική, υγειονομική και κλιματική).

Οι ευρύτερες επιπτώσεις της πανδημίας στον πολιτικό σχεδιασμό

Αν και κάποιοι, ίσως, σκέπτονται ότι η πανδημία φέρνει το τέλος της πολιτικής και ότι οι λύσεις έρχονται από τους ειδικούς και μέσα από “μη-πολιτικές” αποφάσεις, αγνοούν την πραγματικότητα. Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ απαιτούνται πολιτικές απαντήσεις στην κρίση, μια και η πραγματικότητα του Covid-19 καταδεικνύει το πόσο εύθραυστη είναι η παγκόσμια οικονομία μας, πόσο ανεπαρκής είναι η προετοιμασία και το δίχτυ κοινωνικής προστασίας σε πολλές χώρες, πόσο προβληματική είναι η συνεχής υπο-επένδυση στα συστήματα δημόσιας υγείας πολλών χωρών, τι συνέπειες έχει η αδυναμία χωρών να προβλέψουν τις επιπτώσεις από τις κοινωνικές ανισότητες και τις ελλείψεις στις κοινωνικές υποδομές.

Η επόμενη μέρα απαιτεί πολιτικές απαντήσεις και διάλογο σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο γύρω από το πώς θα πρέπει να είναι τα μοντέλα υγείας – περίθαλψης, τι σχεδιασμός και προετοιμασία χρειάζονται για τον περιορισμό των επιπτώσεων κρίσεων στην κοινωνία και στην οικονομία αλλά και πώς θα βελτιωθεί η κοινωνική μας οργάνωση ώστε να είναι περιεκτική, να περιλαμβάνει όλους/ες ακόμα και στην περίοδο κρίσεων.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η δυνατότητα από κοινού απάντησης στην κρίση όχι μόνο στο υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο αλλά και στο πολιτικό και οικονομικό θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό και το μέλλον του ευρωπαϊκού σχεδίου και το πώς θα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση την επόμενη, μετά την πανδημία ημέρα. Η κοινή ευρωπαϊκή απάντηση θα πρέπει να αφορά και να προωθεί με κατάλληλα εργαλεία ένα σχέδιο Ανόρθωσης της Οικονομίας και της Κοινωνίας, σε μια ραγδαία μεταβαλλόμενη εποχή που μας φέρνει όλο και πιο κοντά στην επόμενη παγκόσμια κρίση, την κλιματική.

Φαίνεται ότι η πανδημία θα αποτελέσει όχι μόνο μια τραγική εμπειρία με χιλιάδες θύματα αλλά και ένα καμπανάκι αφύπνισης για τις βαθιές αλλαγές που απαιτούνται σε όλα τα επίπεδα και στις πολιτικές, όχι μόνο σε σχέση με την υγεία και τις κοινωνικές υποδομές αλλά και ως προς το συνολικό οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο. Είναι τραγικό το γεγονός ότι πολλές ανθρώπινες ζωές χάνονται και διότι δεν υπάρχει τοπική παραγωγή μέσων προστασίας που χρειάζονται σε μια πανδημία σαν κι αυτή, όπως είναι οι μάσκες ή οι αναπνευστήρες ή ότι υπάρχουν ελλείψεις σε είδη καθαριότητας και ίσως εμφανιστούν και σε αγροτικά προϊόντα. Θα χρειαστεί, λοιπόν, να ξαναδούμε το τι παράγουμε, πώς αλλά και που το παράγουμε. Για παράδειγμα, ευέλικτες συμφωνίες για βιώσιμες δημόσιες προμήθειες προϊόντων και υπηρεσιών στην Ιταλία και αλλού αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα και ευελιξία επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας για την υποστήριξη ευάλωτων ομάδων μέσα στην κρίση και την αντιμετώπιση σημαντικών ελλείψεων σε κοινωνικές υποδομές (βοήθεια σε ηλικιωμένους και ευάλωτες ομάδες, διανομή τροφίμων, συγκέντρωση οικονομικής βοήθειας για οικογένειες σε κρίσεις κ.ά.).

Μια σειρά πρωτοβουλιών στόχευσαν στην τοπική παραγωγή μασκών κατάλληλων για το προσωπικό στα νοσοκομεία είτε αξιοποιώντας ένα ευρύ δίκτυο τοπικών ραφτών, παρέχοντας τους τεχνογνωσία και κατάλληλα υλικά, είτε αξιοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες (3D εκτυπωτές). Να ένας ενδιαφέρον συνδυασμός τοπικότητας αλλά και σύγχρονης τεχνολογίας που βρίσκουν χώρο σε μια παραγωγή που είναι κοινωνικά χρήσιμη.

Είναι, επίσης, σημαντικό ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε ορισμένες χώρες (περιλαμβανομένης της Κίνας) αναπτύχθηκαν οικονομικά και άλλα υποστηρικτικά εργαλεία για να στηρίξουν τη γρήγορη στροφή ολόκληρων παραγωγικών διαδικασιών σε μικρές και μεγαλύτερες επιχειρήσεις ώστε να είναι σε θέση να προσφέρουν γρήγορα υπηρεσίες και προϊόντα που χρειαζόμαστε σήμερα.

Παρόμοια παραδείγματα δείχνουν ότι αν υπάρχει πολιτική βούληση μπορούμε να στηρίξουμε την αναγκαία στροφή προς μια κοινωνικά και οικολογικά υπεύθυνη οικονομία.

* Ο Νίκος Χρυσόγελος είναι πρώην ευρωβουλευτής των Πράσινων, πρόεδρος της ΔΕ της κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης “Άνεμος Ανανέωσης” και μέλος του ελληνικού Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας

Ζούμε όλοι μαζί. Γιατί κάποιοι να μην έχουν δικαιώματα;
Μας αρέσει να είναι έλληνες/ελληνίδες βουλευτές, υπουργοί, δήμαρχοι ή και υποψήφιοι για αρχηγοί κρατών, να διαπρέπουν σε οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς σε άλλες χώρες, αλλά στη δική μας χώρα χιλιάδες μετανάστες να μην έχουν δικαιώματα αν και μένουν εδώ για πάνω από 30 ή 40 χρόνια;

Μια αναλυτική περιγραφή της κατάστασης από το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών

Παγκόσμια Ημέρα Μετανάστη 2019

“Μεταναστευτικό: Πρόβλημα διαχείρισης ή απουσίας σχεδίου ένταξης; ”

Το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μετανάστη, τονίζει για ακόμη μία φορά την άμεση ανάγκη ύπαρξης μιας ουσιαστικής μεταναστευτικής πολιτικής για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.

Λόγω της προσφυγικής κρίσης, η προσοχή όλων έχει στραφεί τα τελευταία 4 χρόνια στους συνανθρώπους μας που εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα, προσπαθώντας να φτάσουν σε μια εξιδανικευμένη Ευρώπη. Οι περίπου 100.000 πρόσφυγες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην χώρα μας φαίνεται πως είναι ανεπιθύμητοι από την Ευρώπη, από τα περισσότερα πολιτικά κόμματα, αλλά και από την κυβέρνηση. Οι πρόσφυγες ζουν απομονωμένοι μέχρι να μετεγκατασταθούν ή να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. Ακούμε για κέντρα κράτησης, για μετεγκατάσταση, ακούμε για εθελούσιες επιστροφές και απελάσεις, αλλά έχουμε πολύ καιρό να ακούσουμε για κοινωνική ένταξη και για ανθρώπινα δικαιώματα.

Η εκάστοτε κυβέρνηση οφείλει να ασχοληθεί με το πραγματικό πρόβλημα, το οποίο είναι η έλλειψη ουσιαστικής μεταναστευτικής πολιτικής και η παντελής απουσία της Ευρωπαϊκής πλευράς, υποστήριξης, πολιτικής. Παρόλο που η κατάσταση των προσφύγων φαίνεται πως είναι περισσότερο γνωστή στο πανελλήνιο, σε ό,τι αφορά τα θέματα των μεταναστών επικρατεί άγνοια.

Η κατάσταση για τους μετανάστες που βρίσκονται σήμερα στην Ελλάδα, συνοψίζεται στα εξής οκτώ σημεία:

• Το 50% των, πάνω από 550.000 μεταναστών, οι οποίοι καταγράφονται επισήμως από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών, κατέχουν νόμιμο τίτλο διαμονής (δεκαετούς διάρκειας), άδεια η οποία πλέον έχει καταργηθεί και αναγκαστικά υποχρεώνει τους μετανάστες να μεταβούν είτε σε απλή άδεια διαμονής (3ετής) είτε σε άδεια επί μακρόν διαμένοντος (5ετής), ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν συνεχόμενη “νόμιμη” διαμονή στη χώρα.
• Γιατί χρειάζονται την συνεχόμενη “νόμιμη” διαμονή;
  Γιατί σύμφωνα με τους πιο αυστηρούς νόμους στην Ευρώπη για πολιτογράφηση των αλλοδαπών, το δικαίωμα τόσο για άδεια επί μακρόν διαμένοντος (5 ετής) όσο και δικαίωμα για διεκδίκηση ιθαγένειας του τόπου που διαμένουν, το έχουν μόνο όσοι πολίτες τρίτων χωρών διαθέτουν άδεια διαμονής για 7 συνεχόμενα χρόνια.
• Από τους 550.822 μετανάστες που κατέχουν άδεια διαμονής, προερχόμενοι από περίπου 150 διαφορετικά κράτη προέλευσης όπως καταγράφηκαν έως στις 31/10/2019, οι 5 πολυπληθέστερες κοινότητες μεταναστών είναι από: Αλβανία 357.472, Γεωργία 22.869, Πακιστάν 19.009, Ουκρανία 18.328 και Ρωσία 14.878. Αριθμοί που αποδεικνύουν ότι η μετανάστευση στην Ελλάδα είναι κατά βάση από την Ευρωπαϊκή ήπειρο.
• Περίπου 230.000 μετανάστες έχουν άδειες διαμονής, οι οποίες ανανεώνονται σε διάστημα άνω των 3 ετών (απλές, δεκαετίας, οικογενειακού μέλους κ.ά.). Μόνο οι 28.248 εξ αυτών, έχουν άδεια επί μακρόν διαμένοντος (5 ετής), η μόνη πιο “ασφαλής” άδεια διαμονής, η οποία παρέχει αυξημένη προστασία, δυνατότητα εργασίας σε άλλο κράτος-μέλος της Ε.Ε., καθώς και ίση μεταχείριση με τους πολίτες της Ε.Ε.
• 97.222 πολίτες τρίτων χωρών αδειοδοτούνται στη χώρα λόγω του συγγενικού τους δεσμού με Έλληνες ή Ευρωπαίους πολίτες.
• 24.882 κατέχουν άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους. Μέρος εξ αυτών, υποχρεώθηκαν να αιτηθούν για τέτοιου τύπου άδεια, λόγω π.χ. έλλειψης απαραίτητου αριθμού ενσήμων ή δεν κατάφεραν να συγκεντρώσουν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά εγκαίρως κ.λπ., γεγονός που τους “επιστρέφει στο μηδέν”, σε ό,τι αφορά την συνεχόμενη διαμονή τους στην χώρα.
• Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηλικιακή κατανομή του πληθυσμού των μεταναστών, καθώς παρατηρούμε πως περίπου 99.400 είναι ανήλικοι. Μεγάλο μέρος εξ αυτών έχει το δικαίωμα για την απόκτηση της άδειας διαμονής δεύτερης γενιάς όταν ενηλικιωθεί. Επίσης, έχουν το δικαίωμα να αιτηθούν για απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας.
• Ένα ζήτημα το οποίο, δυστυχώς, δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ελληνική πολιτεία και τα μέσα ενημέρωσης, είναι η «γήρανση» και τα γηρατειά του μεταναστευτικού πληθυσμού. Βάσει των στοιχείων του Υπουργείου, περίπου 150.000 άνθρωποι με άδειες διαμονής, είναι ηλικίας άνω των 50 ετών. Μεγάλο μέρος αυτών είναι γονείς παιδιών δεύτερης γενιάς, με άδειες διαμονής που δύσκολα ανανεώνονται ή δεν τους εξασφαλίζουν σύνταξη κ.ά. Επιπλέον, λόγω της έλλειψης διακρατικών συμφωνιών με ορισμένες χώρες, δεν είναι καν εφικτή η έκδοση σύνταξης σε ανθρώπους που έχουν φύγει από τη χώρα και δικαιούνται να την λάβουν.

Δύο ζητήματα, θεωρούμε ως Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών, πρέπει να συζητηθούν σήμερα:

Δεύτερη Γενιά – Ιθαγένεια

Σχεδόν σε όλα τα ζητήματα που αφορούν την Δεύτερη γενιά, εξακολουθούμε να εντοπίζουμε προβλήματα. Και εδώ, υπάρχει έλλειψη στρατηγικής και σχεδιασμού κοινωνικής ένταξης και συμπερίληψης των παιδιών που έρχονται στην χώρα σε πολύ μικρή ηλικία. Πέραν αυτών των ελλείψεων όμως, υπάρχουν και ιδιαίτεροι παραλογισμοί. Όπως για παράδειγμα, η πρόσφατη καταγγελία εκπαιδευτικού για το γεγονός ότι κατά την διάρκεια επίσκεψης σε Μουσείο με μαθητές, της ζητήθηκε να ενημερώσει για τις χώρες καταγωγής των παιδιών, γιατί σύμφωνα με Υπουργικές αποφάσεις των τελευταίων ετών οι μαθητές που φοιτούν στο Δημόσιο σχολείο διαχωρίζονται από το Ελληνικό Δημόσιο σε παιδιά που εισέρχονται δωρεάν και σε παιδιά που καταβάλουν μειωμένο εισιτήριο, ανάλογα με τη χώρα καταγωγής τους!

Παλαιότερα, όσα παιδιά δεν μπορούσαν να υπαχθούν στις διατάξεις του νόμου 3838/10 είχαν ως μοναδική προστασία τη δυνατότητα για υπαγωγή στην κατηγορία των ανθρωπιστικών λόγων, εφόσον είχαν γεννηθεί ή φοιτήσει για 6 χρόνια στην ελληνική εκπαίδευση (νόμος 3907/11).

Το 2014 δημιουργήθηκε μία νέου τύπου άδεια διαμονής για τα παιδιά που γεννήθηκαν ή ήρθαν σε μικρή ηλικία στην Ελλάδα και επιθυμούσαν να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια, η άδεια διαμονής δεύτερης γενιάς. Σήμερα, μόνο 25.000 κατέχουν αυτή την άδεια (για την ακρίβεια, 24.674).

Η ελληνική πολιτεία, αν θέλει, μπορεί να διαπιστώσει ποιος/α ανήκει στις ωφελούμενες κατηγορίες του νόμου 4332/15. Όλα τα απαιτούμενα στοιχεία για την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας στους δικαιούχους είναι ήδη διαθέσιμα σε υπηρεσίες του ελληνικού κράτους σε προσβάσιμη ψηφιακή μορφή. Υπό μια έννοια, το ελληνικό κράτος μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων, και με ακρίβεια, ποιοι είναι οι δικαιούχοι, και να περιμένει απλώς την δική τους έκφραση ενδιαφέροντος για να ολοκληρώσει την διαδικασία. Αρνούμαστε να πιστέψουμε πως το πρόβλημα είναι μόνο θέμα έλλειψης προσωπικού. Υπάρχει έλλειψη οργάνωσης, και ενδεχομένως, και πολιτικής βούλησης.

Παρά το γεγονός πως η μετανάστευση στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει από την δεκαετία του ‘60, με την μαζική μετανάστευση να σημειώνεται κατά την δεκαετία του 1990, μόλις το 2009 άρχισε να συζητείται ο νέος νόμος για την ιθαγένεια. Και παρά το “αυτονόητο”, η ψήφιση του νόμου 3838/10 προκάλεσε πολιτικές συγκρούσεις στη χώρα που οδήγησαν στην αμφιλεγόμενη απόφαση του ΣτΕ που έκρινε τις διατάξεις που αφορούσαν την δεύτερη γενιά αντισυνταγματικές τον Φεβρουάριο του 2013. Από τότε και παρά την ψήφιση του νόμου 4332/15 η συζήτηση παραμένει ανοιχτή.

Εγκλωβισμός σε μια Άδεια διαμονής

Ο χρόνος είναι ο χειρότερος εχθρός του μετανάστη. Κάθε φορά που ψηφίζεται ένας νόμος για τους μετανάστες, κάθε φορά που ρυθμίζονται τα θέματα που μας αφορούν με υπουργικές αποφάσεις και προεδρικά διατάγματα, κάποιοι νιώθουν ότι λύθηκαν τα προβλήματα. Αυτό που δεν μπορούν να καταλάβουν όμως, είναι τι σημαίνει για έναν μετανάστη να παραμένει σε αναμονή της απόλαυσης των δικαιωμάτων του. Συνηθίσαμε να ζούμε «μισές» ζωές, και αυτό είναι ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο εμάς, αφορά την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της.

Δεν αποδεχόμαστε την κατάσταση στην οποία ζούμε, αλλά δεν έχουμε γνωρίσει κάποια άλλη. Γεγονός που δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, να αλλάζει. Οι καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών διαμονής είναι ένα μέρος του προβλήματος που εντάσσεται σε μια γενικότερη κατάσταση όλων των υπηρεσιών του Δημοσίου. Το βασικό πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός πως η πλειονότητα των μεταναστών πρώτης γενιάς βρίσκεται εγκλωβισμένη στις επισφαλείς άδειες διαμονής, από τις οποίες φαίνεται πως δεν μπορεί να ξεφύγει. Δεν είναι τυχαίο πως την άδεια διαμονής επί μακρόν διαμένοντος (5 ετής) την κατέχει μόνο το 4,5% των ανθρώπων που κατέχουν νόμιμο τίτλο διαμονής.

Άνθρωποι που βρίσκονται στην Ελλάδα 30 – 40 χρόνια, συνεχίζουν να μένουν στην χώρα με προσωρινές άδειες διαμονής, άδειες που απαιτούν ανανέωση κάθε 3-5 χρόνια. Θεωρητικά, ναι μεν έχουν το δικαίωμα αυτοί οι άνθρωποι να αιτηθούν την επί μακρόν διαμένοντος άδεια, αλλά πρακτικά δεν μπορούν καν να αιτηθούν για κάτι τέτοιο, λόγω της πολυπλοκότητας της νομοθεσίας και της έλλειψης σχεδιασμού ενιαίου νομοθετικού πλαισίου άπαξ.

Επίσης, θεωρητικά και πάλι, ο έχων συνεχόμενες άδειες διαμονής έχει δικαίωμα στην πολιτογράφηση. Πρακτικά, όμως, μετά από τις τόσες δυσκολίες στην διαδικασία έκδοσης μιας άδειας διαμονής, ακόμα και αυτό το δικαίωμα γίνεται άπιαστο όνειρο.

Λόγω αυτής της γενικότερης κατάστασης και της έλλειψης στρατηγικού σχεδιασμού, αλλά και ορθής ενημέρωσης των πολιτών, ο ρατσιστικός λόγος και η ξενοφοβία στην ελληνική κοινωνία επικρατούν. Επιπλέον, η διαχείριση του προσφυγικού γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Οι πρόσφυγες παραμένουν εγκλωβισμένοι σε “κέντρα κράτησης” για να βγουν μόνο όσοι θα φύγουν από τη χώρα, και οι μετανάστες εγκλωβίζονται σε ένα καθεστώς “προσωρινότητας” μέσα στη χώρα, για σχεδόν μια ζωή!

Μια αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης είναι η χάραξη μιας πολιτικής ένταξης, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ουσιαστικής μεταναστευτικής πολιτικής και όχι το “μπάλωμα” με επιμέρους μέτρα.

Σήμερα, την Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών, διεκδικούμε να είμαστε ξανά στο προσκήνιο και ζητάμε την χάραξη ουσιαστικής μεταναστευτικής πολιτικής, καθώς και τη δημιουργία ενός σχεδίου κοινωνικής ένταξης, ως μία πολιτική ανθρωπισμού και ισοπολιτείας. Έτσι μόνο διασφαλίζονται τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα κάθε άνδρα, γυναίκας και παιδιού, που περνούν τα σύνορα αναζητώντας ένα καλύτερο αύριο, όσο και η κοινωνική συνοχή της ελληνικής κοινωνίας.

Αθήνα, 18 Δεκεμβρίου 2019

Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών

ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ: ΕΧΟΥΜΕ 1,5°C ΔΙΟΡΙΑ

Την Κυριακή 9 Δεκεμβρίου (11.00 π.μ.) περπατάμε στην Αθήνα και στέλνουμε μήνυμα

κατά της κλιματικής αλλαγής

Έλα και εσύ μαζί μας στη δράση που θα πραγματοποιήσουμε φορείς, οργανώσεις, κοινότητες, κινήματα και πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών την Κυριακή 9 Δεκεμβρίου στο κέντρο της Αθήνας για το κλίμα! Με αφορμή την Παγκόσμια Σύνοδο του ΟΗΕ για το Κλίμα, και μόλις δύο μήνες μετά την τελευταία προειδοποίηση της επιστήμης για δράση, ενώνουμε τις φωνές μας μαζί με χιλιάδες πολίτες από όλο τον κόσμο, που εκείνες τις ημέρες θα βγουν στους δρόμους με ένα απλό και σαφές μήνυμα προς τις κυβερνήσεις: η επιστήμη μίλησε, ο χρόνος τελειώνει, δεν θα υπάρξει άλλη ευκαιρία για την ανθρωπότητα, ζητάμε άμεσα μέτρα για την προστασία του πλανήτη, της ζωής μας και των παιδιών μας. Η Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων την επόμενη ημέρα έρχεται να θυμίσει στους ηγέτες μας ότι είναι δικαίωμά μας, αλλά και των παιδιών μας, να ζούμε σε έναν καθαρό και ασφαλή πλανήτη.

Γνωρίζεις πολύ καλά ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, ότι ήδη επηρεάζει τις ζωές μας και ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον της χώρας και των επόμενων γενιών. Το βλέπεις στον τρόπο με τον οποίο έχει αλλάξει το κλίμα της Ελλάδας, αλλά και με τη συχνότητα και την ορμή με την οποία εμφανίζονται ακραία καιρικά φαινόμενα.

Γνώριζες όμως ότι έχουμε μόλις 12 χρόνια για να σώσουμε το κλίμα της Γης και να συγκρατήσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5°C; Οτι εάν έως τότε δεν μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στο μισό, μπαίνουμε σε ανεξέλεγκτη και εφιαλτική αλλαγή του κλίματος; Γνώριζες ότι για αυτόν ακριβώς τον λόγο η επιστημονική επιτροπή του ΟΗΕ, μόλις τον προηγούμενο μήνα, απηύθυνε την τελευταία δραματική έκκληση^[1] προς την ανθρωπότητα; Γνώριζες ότι η Ελλάδα δεν συντάσσεται με τις χώρες που λαμβάνουν ουσιαστική δράση, αλλά ετοιμάζει πολιτικές^[2] οι οποίες αγνοούν τις δραματικές εκκλήσεις της επιστήμης και συνάδουν με άνοδο της θερμοκρασίας στους >3°C;

Για όλα τα παραπάνω, την Κυριακή 9 Δεκεμβρίου θα ενώσουμε τις φωνές μας με χιλιάδες πολίτες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι αρχές Δεκεμβρίου – κατά τη διάρκεια της 24^ης Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα – θα βγουν στους δρόμους απαιτώντας από τις κυβερνήσεις το αυτονόητο: να λάβουν άμεσα μέτρα μείωσης των επικίνδυνων εκπομπών στα επίπεδα που επιτάσσει η επιστήμη.

Το μέλλον μας, καθώς και του πλανήτη μας, εξαρτάται από το πόσο ενωμένοι θα είμαστε. Ώρα να δείξουμε ότι αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν. Είναι στο χέρι μας να διεκδικήσουμε έναν καθαρό πλανήτη, με δικαιοσύνη και ισότητα. Ενωμένοι αγωνιζόμαστε για όσα μας ανήκουν!

Στο πλαίσιο της δράσης, όλοι μαζί θα συγκεντρωθούμε στην Ακρόπολη και θα καταλήξουμε στην πλατεία Συντάγματος, μέσα από μία διαδρομή που θα συνοδεύεται από μουσική και δραστηριότητες με επιμορφωτικό και διασκεδαστικό χαρακτήρα. Οι δραστηριότητες θα είναι:

• “Οικολογικό 24ωρο”, επιδαπέδιο παιχνίδι από το WWF Ελλάς

• “Global Goals”, επιδαπέδιο παιχνίδι από την Οργάνωση Γη

• Ζωγραφική και δημιουργία πλακάτ από τους εθελοντές της Greenpeace
• Face painting από τους εθελοντές της Greenpeace

Η συμμαχία μέχρι στιγμής αποτελείται από τους εξής φορείς: Αγροοικολογικό Δίκτυο Ελλάδος, ΑΡΣΙΣ, Γιατροί του Κόσμου, Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Διεθνής Αμνηστία, Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος & Πολιτισμού, Ελληνική Πλατφόρμα για την Ανάπτυξη, Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων, Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων, Κέντρο Ζωής, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Ομάδα NO OIL Θεσπρωτίας, Οργάνωση Γη, Πλέγμα, Πολιτιστικός Σύλλογος Ελλάδας Ινδίας, Πολιτιστικός Σύλλογος Ελλάδας Μπαγκλαντές, Πολιτιστικός Σύνδεσμος Ελλάδα-Πακιστάν, Πρωτοβουλία Πολιτών Σώστε την Ήπειρο, Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών, Σώμα Εθελοντών Σαμαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών, Actionaid, Ethelon, Ethos & Empathy, Greenpeace, Higgs, MEDASSET, ANEMOΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ / WIND OF RENEWAL, WWF Ελλάς.  

Για περισσότερες πληροφορίες:

Τάκης Γρηγορίου, ελληνικό γραφείο Greenpeace, 2103806374 & 6984617027

Σημειώσεις προς συντάκτες:

^[1] Περισσότερα για την έκθεση της Διεπιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή των Η.Ε (IPCC):

Ελληνικό γραφείο Greenpeace https://www.greenpeace.org/greece/issues/klima/6948/ipcc-report/

WWF Ελλάς http://www.wwf.gr/news/2165-ekthesi-tou-oie-kalei-gia-epeigousa-drasi-kata-tis-klimatikis-allagis

The Guardian

https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/08/global-warming-must-not-exceed-15c-warns-landmark-un-report

^[2] Η κυβέρνηση έθεσε σε διαβούλευση το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα. Δυστυχώς, το Σχέδιο συνάδει με σενάρια αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας άνω των 3°C, παραβιάζει τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα που έχει ήδη επικυρώσει η χώρα, και αδυνατεί να μας προστατέψει από τις καταστροφικές κλιματικές αλλαγές. Δείτε περισσότερα:

Ελληνικό γραφείο Greenpeace

https://www.greenpeace.org/greece/issues/klima/7129/klimatiki-allagi-oute-ta-misa-den-kanoume/

Υποστήριξε και εσύ την εκστρατεία του WWF Ελλάς κατά των εξορύξεων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε Ιόνιο και Κρήτη https://support.wwf.gr/action/say-no-to-oil

Στήριξε την τοπική κοινωνία της Ηπείρου, που αγωνίζεται για να προστατέψει τον φυσικό πλούτο της περιοχής και την πολιτιστική μας κληρονομιά από τις έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων

https://act.greenpeace.org/page/20018/petition/1