Στις 8-10 Νοεμβρίου 2015, σε ένα διεθνές Συνέδριο στην Τουρκία συζήτησαν, μεταξύ άλλων θεμάτων, τρόπους με τους οποίους οι συνεταιρισμοί μπορούν να βοηθήσουν τον αυξανόμενο αριθμό των προσφύγων και των μεταναστών στο σημερινό κόσμο. Το ειδησεογραφικό τμήμα της ILO μίλησε με την Simel Esim, που είναι επικεφαλής της Μονάδας Συνεταιρισμών της ILO.

Παραθέτουμε την συνέντευξη της Simel Esim, που βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει στο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας 25-27/11 αλλά και να επισκεφθεί το χώρο προσωρινής φιλοξενίας και κοινωνικής ένταξης Welcommon (27/11/2016).

Ερ: Ο αριθμός των προσφύγων έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ σε όλο τον κόσμο. Τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι συνεταιρισμοί, βοηθώντας τους πρόσφυγες να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση;

Απ: Τα τελευταία στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας δείχνουν μια δραματική αύξηση του αριθμού των προσφύγων σε όλο τον κόσμο, φτάνοντας τα 13 εκατομμύρια άτομα το 2014, με τους μισούς από αυτούς στην Ασία. Ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τα 5 εκατομμύρια Παλαιστίνιους που υπήρξαν πρόσφυγες κατά τη διάρκεια πολλών δεκαετιών στη Μέση Ανατολή. Σήμερα, η Τουρκία και μόνο εκτιμάται ότι θα φιλοξενήσει περισσότερους από 2,2 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία.

Οι συνεταιρισμοί έχουν τεθεί στην διάθεση των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής σε διάφορες φάσεις της επέμβασης από την αρχή της κρίσης για την ένταξη στη χώρα υποδοχής τους. Προχωρούν στην παροχή άμεσης βοήθειας προς τους πρόσφυγες και την παροχή βασικών αγαθών και υπηρεσιών. Οι συνεταιρισμοί μπορούν να συσταθούν ειδικά για τους πρόσφυγες ή οι δράσεις μπορεί να ενταχθούν σε υφιστάμενους συνεταιρισμούς,  σε τομείς ανάπτυξης, προσανατολισμένοι στην οικονομία της χώρας υποδοχής.

Είδαμε για παράδειγμα τη δημιουργία από τις γυναίκες πρόσφυγες, οικονομικών και βιοτεχνικών συνεταιρισμών στις χώρες υποδοχής με την υποστήριξη από τοπικούς και διεθνείς οργανισμούς. Σε ορισμένες χώρες υποδοχής οι συνεταιρισμοί δραστηριοποιήθηκαν για την υποστήριξη των προσφύγων. Σε μια πρόσφατη εκδήλωση της ILO , αναφέρθηκε ότι oι κοινωνικοί συνεταιρισμοί στην Ιταλία παρέχουν υπηρεσίες σε 18.000 πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες με έργα σε 220 κέντρα πρώτης υποδοχής και σε 170 δομές στέγασης.

Ερ: Ποια είναι η προστιθέμενη αξία των συνεταιρισμών στην υποστήριξη των προσφύγων;

Απ: Οι συνεταιρισμοί είναι επιχειρήσεις που βασίζονται στην αυτο-βοήθεια και στην αμοιβαία βοήθεια. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του συνεταιρισμού είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, αντί να προσπαθούν να το κάνουν μόνοι τους. Υπάρχουν πολλοί τύποι των συνεταιρισμών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των υπηρεσιών, του μάρκετινγκ, της χρηματοδότηση, της υπεράσπιση των συμφερόντων των εργαζομένων και των καταναλωτών, συνεταιρισμοί για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την προώθηση της αυτο-απασχόλησης και της πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα προσιτών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των αποταμιεύσεων, των δανείων, της φροντίδα των παιδιών, της εκπαίδευσης, της υγειονομικής περίθαλψης και πολλών άλλων. Και τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, τα μέλη του συνεταιρισμού μοιράζονται ένα αίσθημα ιδιοκτησίας.

Σε μια κατάσταση κρίσης, οι κυβερνήσεις της χώρας υποδοχής είναι συχνά σε σύγχυση. Ως εκ τούτου, οι τοπικές λύσεις λαμβάνονται με βάση την κοινότητα που εξυπηρετεί και τις απαιτούμενες ανάγκες. Ένας συνεταιρισμός δεν θα είναι η πανάκεια για την επίλυση όλων των προβλημάτων, αλλά μπορεί να κάνει μια σημαντική προσπάθεια για τους πρόσφυγες ώστε να ξεφύγουν από τη φτώχεια και να βρουν μια θέση εργασίας, ενώ παράλληλα να επιτευχθεί κατανομή των πόρων σε πιο δίκαιη βάση.

Οι υπηρεσίες στους χώρους διαμονής των προσφύγων, σε στρατόπεδα προσφύγων μπορεί να τρέξει σε συνεργασία, με τη συμμετοχή των προσφύγων ως μέλη και φορείς λήψης αποφάσεων. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι κοινότητες υποδοχής θα πρέπει να ενημερώνονται για τα οφέλη των συνεταιρισμών για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, την ιδιοκτησία και τον έλεγχο μεταξύ των μελών και τη συνοχή μεταξύ κοινοτήτων από τις ενώσεις των προσφύγων. Οργανισμοί, όπως το Συμβούλιο Προσφύγων της Δανίας, έχουν προωθήσει τη δημιουργία παραγωγικών συνεταιρισμών σε χώρες όπως η Ουγκάντα. Μέσω της πρωτοβουλίας Progress (P4P), το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα παρέχει υποστήριξη για επείγουσα επισιτιστική βοήθεια προς τους πρόσφυγες μέσω των συνεταιρισμών παραγωγών σε 20 χώρες.

Ερ: Ποια είναι μερικά παραδείγματα συμμετοχής των συνεταιρισμών στην πρόσφατη κρίση των προσφύγων;
Απ: Στη Γερμανία, η οποία έχει δεχθεί το μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από τη Συρία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ο αριθμός των αιτούντων άσυλο έχει αυξηθεί κατά 132 τοις εκατό σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οικοδομικοί συνεταιρισμοί σε διάφορες γερμανικές πόλεις όπως το Gelsenkirchen  έχουν αρχίσει να διαθέτουν μεγαλύτερα σπίτια για τις οικογένειες των προσφύγων και συνειδητά να τα ενοικιάζουν σε Σύριους πρόσφυγες ώστε να τους βοηθήσουν να ενταχθούν και με τον τρόπο αυτό να επωφελούνται από το σύστημα κοινωνικής υποστήριξης.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι από την περιοχή Άκρα στο βόρειο τμήμα της χώρας όπου έχουν εγκατασταθεί 200.000 από τους περίπου ένα εκατομμύριο Σύριους πρόσφυγες στο Λίβανο, διπλασιάζοντας τον πληθυσμό μιας από τις φτωχότερες περιοχές του Λιβάνου. Εδώ, ο γεωργικός τομέας αποτελεί την σημαντικότερη πηγή εισοδήματος, απασχολώντας το ένα τέταρτο των εργαζομένων. UNDP και ILO /ΔΟΕ  έχουν υποστηρίξει τη δημιουργία και την ανάπτυξη του συνεταιρισμού Green House Nursery, ο οποίος καλλιεργεί και πωλεί σπόρους σε προσιτή τιμή στην περιοχή. Ο συνεταιρισμός ωφελεί 200 Λιβανέζους αγρότες και Σύριους πρόσφυγες.

Ερ: Μπορεί οι συνεταιρισμοί να συνεχίσουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ακόμα και όταν οι πρόσφυγες επιστρέψουν στην πατρίδα τους για να ανοικοδομήσουν τη χώρα τους;

Απ: Σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, του Τιμόρ-Λέστε, του Ελ Σαλβαδόρ, της Γουατεμάλας, του Λιβάνου, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, της Μοζαμβίκη, της Ρουάντα, της Σρι Λάνκα και του Νεπάλ, οι συνεταιρισμοί έχουν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην ανασυγκρότηση μετά τις συγκρούσεις με τη δημιουργία θέσεων εργασίας για την επιστροφή των μειονοτήτων και των πρώην μαχητών, την ανοικοδόμηση των επιχειρήσεων και των σπιτιών, δίνοντας στους πρόσφυγες και στους εσωτερικά εκτοπισμένους (IDP) πρόσβαση στις αγορές, διευκόλυνση της συμφιλίωσης και οικοδόμηση της ειρήνης.

Στη Σρι Λάνκα, το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Πιστωτικών Ενώσεων (WOCCU) συνεργάστηκε με τους συνεταιρισμούς της Σρι Λάνκα για την επέκταση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση για τους ανθρώπους που ζουν σε αγροτικές περιοχές και πλήττονται περισσότερο από τις συγκρούσεις. Επίσης, στη Σρι Λάνκα υπάρχει ένα συνεργατικό δίκτυο άνω των 120 καταστημάτων που ανήκει και λειτουργεί αποκλειστικά από γυναίκες που έχουν επωφεληθεί από αυτή την υποστήριξη, από τον δανεισμό του ομίλου και την ασφάλιση σε υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης.

Επίσης, στη Σρι Λάνκα, η ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνίας μέσω της Οικονομικής Ανάπτυξης (LEED)  είναι ένα έργο που υποστηρίχτηκε από την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO). Στόχευε να βοηθήσει τα θύματα του εμφυλίου πολέμου μέσω της συμμετοχής τους σε συνεταιρισμούς. Ο συνεταιρισμός Iranaithivu Iranaimatha Nagar Fishermen Cooperative Society παρέλαβε βάρκες από μια κυβερνητική οργάνωση, ενώ έλαβε και ενίσχυση για  την αποκατάσταση των αλιευτικών μέσων. Οι αλιείς, οι οποίοι είχαν εκτπιστεί και έχασαν τις βάρκες τους στη διάρκεια των 26 χρόνων συγκρούσεων, είναι τώρα πίσω στη θάλασσα, και οι αγρότισσες μαθαίνουν να διαχειρίζονται τη γη ώστε να παίρνουν τις καλύτερες αποδόσεις, με τις χήρες του πολέμου να λειτουργούν τις επιχειρήσεις.

 

Οι συνεταιρισμοί αντέχουν στο σοκ των αγορών αλλά δεν είναι μόνο μια απάντηση στην οικονομική κρίση. Φέρνουν τις ανθρώπινες κοινότητες πιο κοντά, βοηθούν στην αλληλοκατανόηση ακόμα και εκεί που υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες.

Πολύγλωσση, κοσμοπολίτισσα, εξαιρετικά μορφωμένη και άλλο τόσο προσηνής, η δρ Σίμελ Εσίμ διευθύνει τον Τομέα Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ/ILO), του αυτόνομου διακρατικού οργανισμού για τα εργασιακά δικαιώματα, που συνδέεται με τον ΟΗΕ.

Πρόσφατα συμμετείχε στο 3ο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Αθήνα, όπου μίλησε για τις εμπειρίες της σε όλο τον κόσμο, με πρόσφυγες, μετανάστες και τοπικούς συνεταιρισμούς και το πώς οι συνεταιρισμοί μπορούν να στηρίξουν τους πρόσφυγες αλλά και να τονώσουν την τοπική οικονομία.

Γεννημένη στην Τουρκία με γιαγιά από τη Θεσσαλονίκη, παντρεμένη με Παλαιστίνιο, η δρ Εσίμ ως εμπειρογνώμων της ΔΟΕ στη Μέση Ανατολή εργάστηκε για χρόνια σε στρατόπεδα προσφύγων και είδε στην πράξη πως οι συνεταιρισμοί -ιδιαίτερα οι γυναικείοι- δεν δίνουν απλώς οικονομική και επαγγελματική διέξοδο σε χειμαζόμενους πληθυσμούς, αλλά φέρνουν πιο κοντά τις κοινότητες των ανθρώπων.

• Μπορεί η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία να βοηθήσει χώρες όπως η Ελλάδα να υπερβούν την ήδη παρατεταμένη ύφεση;

Εχει παρατηρηθεί σε όλο τον κόσμο ότι σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι υπάρχουσες κοινωνικές και αλληλέγγυες δομές επεκτείνονται, σε μέλη, υποστηρικτές, εθελοντές αλλά και ωφελούμενους και χρήστες των υπηρεσιών.

Αυτό αφορά εξίσου τις συνεταιριστικές τράπεζες, συνεταιρισμούς στέγασης κ.λπ. Δημιουργούνται νέες πρωτοβουλίες ενώ οι κυβερνήσεις και οι αναπτυξιακοί οργανισμοί επανανακαλύπτουν τους συνεταιρισμούς.

Ομως η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία ούτε μπορεί ούτε πρέπει να αναλάβει τον ρόλο της Πολιτείας στην παροχή. Θα ήταν ανεδαφικό να φανταστούμε την ΚΑΛΟ σαν μαγικό ραβδί που θα τερματίσει κάθε κρίση. Η συνταγή είναι διαφορετική: Χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες πρωτοβουλίες, μικρές και μεγάλες, ιδιωτικές και δημόσιες συγκλίνουν σε μια κρίσιμη μάζα, που μπορεί να αποδειχτεί καταλυτική.

• Ναι, αλλά δεν χτυπιούνται και οι ίδιοι οι συνεταιρισμοί από την οικονομική κρίση;

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας έχει διεξαγάγει έρευνες που καταγράφουν πώς οι συνεταιρισμοί έχουν επιδείξει ιδιαίτερη αντοχή στην οικονομική κρίση, διατηρώντας θέσεις εργασίας, άρα μπορούν να συμβάλουν στην υπέρβαση της παγκόσμιας ύφεσης και της ανεργίας, σε σύγκριση με άλλες μορφές, π.χ. κερδοσκοπικών επιχειρήσεων.

• Μπορούν οι κοινωνικές επιχειρήσεις να στηρίξουν τους πρόσφυγες με βιώσιμο τρόπο;

Οσο ο αριθμός των προσφύγων αγγίζει επίπεδα-ρεκόρ, τόσο τα περισσότερα κρατικά συστήματα σε χώρες υποδοχής αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών. Οπότε είναι αναγκαίο να αναζητήσουν λύσεις μέσα από τις τοπικές κοινότητες.

Η ίδρυση συνεταιρισμών μπορεί να βοηθήσει τους πρόσφυγες να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο της ανέχειας, βρίσκοντας μια δουλειά, ενώ παράλληλα να διανέμει τους υπάρχοντες πόρους με δίκαιο τρόπο.

• Υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα;

Εχουμε παραδείγματα συνεταιρισμών που στήθηκαν ειδικά για τους πρόσφυγες ή συνεταιρισμούς προσφύγων που συνεργάζονται με υπάρχοντες συνεταιρισμούς σε χώρες υποδοχής, που ειδικεύονται σε αναπτυξιακούς τομείς της οικονομίας κάθε χώρας, ως μέλη και ως εργαζόμενοι.

Εχουμε δει γυναίκες πρόσφυγες, για παράδειγμα σε στρατόπεδα Παλαιστίνιων προσφύγων στον Λίβανο και την Ιορδανία, να συνεταιρίζονται με γυναίκες από τις χώρες υποδοχής, σε συνεργασία με χειροτεχνικούς και οικονομικούς συνεταιρισμούς, με την υποστήριξη τοπικών και διεθνών οργανισμών.

Σε πολλές χώρες οι υπάρχοντες συνεταιρισμοί προσανατολίστηκαν στη στήριξη των προσφύγων. Μόνο στην Ιταλία οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί παρέχουν υπηρεσίες σε 18.000 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, σε 220 κέντρα υποδοχής και 170 δομές στέγασης.

Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του ΟΗΕ παρέχει έκτακτη επισιτιστική βοήθεια σε πρόσφυγες μέσα από παραγωγικούς συνεταιρισμούς σε 20 χώρες.

Στη Γερμανία, στεγαστικοί συνεταιρισμοί διαμορφώνουν πλέον μεγάλα διαμερίσματα για πολυμελείς οικογένειες προσφύγων και συνειδητά τα ενοικιάζουν σε Σύρους πρόσφυγες, βοηθώντας τους να ενσωματωθούν και να επωφεληθούν από τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.

Ενα άλλο παράδειγμα είναι οι περίπου 200.000 Σύροι πρόσφυγες που ζουν στο Ακάρ στον Βόρειο Λίβανο -διπλασιάζοντας τον πληθυσμό μίας από τις φτωχότερες περιοχές του Λιβάνου. Εδώ ο αγροτικός τομέας είναι η βασική πηγή εισοδήματος, απασχολώντας το ένα τέταρτο των εργαζομένων.

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας σε συνεργασία με τον ΟΗΕ στηρίζουν την εγκατάσταση και την ανάπτυξη του συνεταιρισμού Green House Nursery -συνεταιριστικό φυτώριο που καλλιεργεί και διακινεί σπόρους σε χαμηλές τιμές, υποστηρίζοντας 200 Λιβανέζους και Σύρους αγρότες.

• Γνωρίζετε ότι πρόσφατα ψηφίστηκε στην Ελλάδα νέος νόμος για την Κ.ΑΛ.Ο. Εχει υποβάλει προτάσεις η ΔΟΕ;

Οι πολύ στενές προθεσμίες για διαβούλευση δεν ήταν επαρκείς ώστε η ΔΟΕ να έχει μια επίσημη ανταπόκριση.

Ωστόσο, μια σειρά από ευρωπαϊκούς συνεταιριστικούς θεσμούς και φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας συνέβαλαν με παρατηρήσεις στο σχέδιο νόμου.

Η αλήθεια είναι ότι έχει υπάρξει μεγάλη αλληλεγγύη προς την Ελλάδα από συνεταιρισμούς και φορείς της ΚΑΛΟ από όλο τον κόσμο. Γνωρίζω ότι το ιταλικό συνεταιριστικό κίνημα έχει εκδηλώσει προθυμία να στηρίξει την ελληνική κυβέρνηση να αναπτύξει νομοθεσία ώστε οι εργάτες να μπορούν να εξαγοράσουν χρεοκοπημένες επιχειρήσεις. Εξίσου έτοιμοι να συνδράμουν είναι εργατικοί συνεταιρισμοί από την Ισπανία και την Αργεντινή και συνεταιριστικές τράπεζες από τη Γαλλία.

Ωστόσο, ο νόμος αυτός ανήκει στους Ελληνες πολίτες. Το πρωτεύον είναι οι διαβουλεύσεις σε εθνικό επίπεδο. Οπότε χάρηκα πολύ που άκουσα την αναπληρώτρια υπουργό καταπολέμησης της Ανεργίας, δρα Ράνια Αντωνοπούλου να δηλώνει ότι θα συνεργαστεί με τους φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας για να βελτιώσει τον νόμο.

Το περιβάλλον για τους συνεταιρισμούς δεν θα βελτιωθεί μόνο και μόνο επειδή πέρασε ένας νόμος, αλλά πρέπει να εφαρμοστούν μηχανισμοί χρηματοδότησης των συνεταιρισμών και προγράμματα ανάπτυξης και τεχνικής βοήθειας, να δημιουργηθούν νέοι συνεταιριστικοί θεσμοί, να αναμορφωθούν όσοι υπάρχουν. Σε όλα αυτά η ΔΟΕ θα συνδράμει αμέριστα την Ελλάδα.