«Η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα,
προτάσεις κοινωνικής καινοτομίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου»
Δεν ήταν μια απλή παρουσίαση της έκθεσης «Ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα: Προτάσεις κοινωνικής καινοτομίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου» η εκδήλωση-συζήτηση που διοργανώθηκε στις 26.5.2017 από το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας, την ΚοινΣΕπ «Άνεμος Ανανέωσης» και το ΙΝΖΕΒ – Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης, (συντάκτες της μελέτης) σε συνεργασία με το Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας του Δήμου Αθηναίων και με την υποστήριξη του EuropeDirect του Δήμου Αθηναίων.
Ίσως η έκθεση και η εκδήλωση αποτελέσουν τον καταλύτη για την αλλαγή της σημερινής πολιτικής για την «ενεργειακή φτώχεια» (που στην πραγματικότητα ανακουφίζει προσωρινά χωρίς να αντιμετωπίζει όμως αυτό το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, ενώ προκαλεί σημαντικές οικονομικές και κλιματικές επιπτώσεις). Όπως ειπώθηκε και στην εκδήλωση πρόκειται για την παρουσίαση, για πρώτη φορά, μιας πρότασης συστημικής αλλαγής πολιτικής για την ενεργειακή φτώχεια που συνδυάζει κοινωνική και πράσινη καινοτομία, και αντιμετωπίζοντας ένα κοινωνικό πρόβλημα δημιουργεί νέες ευκαιρίες για θέσεις εργασίας και υπεύθυνη οικονομική δραστηριότητα.
Στο πρώτο μέρος της εκδήλωσης παρουσιάστηκαν στοιχεία για την ενεργειακή φτώχεια και οι προτάσεις που περιέχονται στην μελέτη για την αντιμετώπισή της. Οι προτάσεις αναπτύσσονται σε τέσσερις βασικούς άξονες:
- - αλλαγές στην πολιτική,
- - ενημέρωση και εκπαίδευση,
- - αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων,
- - αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Οι συμμετέχοντες/ουσες - πολλοί είχαν ήδη πάρει μέρος στην διαβούλευση και στην συμμετοχική διαμόρφωση του “policypaper” – με τις παρεμβάσεις τους κατέδειξαν ότι οι προτάσεις (και συνολικά η έκθεση) εκφράζει πλέον μια κοινή συντισταμένη για φορείς που ξεκινάνε μεν από διαφορετικές αφετηρίες (ακαδημαϊκή έρευνα, κοινωνικές πολιτικές, ενδιαφέρον για περιβάλλον και κλίμα) αλλά συγκλίνουν πλέον σε κοινές προτάσεις που συνδυάζουν κοινωνία – περιβάλλον – οικονομία στις προτάσεις τους για επίλυση του προβλήματος της ενεργειακής φτώχειας. Το απέδειξαν τόσο οι σύντομες παρεμβάσεις των ομιλητών που είχαν προσκληθεί να σχολιάσουν την έκθεσή μας όσο και το «κοινό» που συμμετείχε ενεργά στην συζήτηση.
Τα κύρια θέματα που κλήθηκαν να σχολιάσουν τόσο οι «επίσημοι» ομιλητές όσο και οι συμμετέχοντες γενικότερα στην εκδήλωση ήταν:
- Πώς κρίνετε τον βαθμό εφαρμοσιμότητας της δράσης
- Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα απαιτούμενα βήματα για την επιτυχή εφαρμογή της
- Τι ρόλο θα μπορούσε να παίξει ο φορέας που εκπροσωπείτε σε αυτήν
- Ποια πιθανά πεδία συνεργασίας εντοπίζετε και με ποιους φορείς
Την έκθεση παρουσίασαν τα μέλη της συντακτικής ομάδας: Νίκος Χρυσόγελος, ΚοινΣΕπ «Άνεμος Ανανέωσης», Alice Κοροβέση, Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης, Ελευθερία Τουλουπάκη, Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης και Κυριακή Μεταξά, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας
Την αναλυτική έκθεση και τις προτάσεις μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ
Το πρόγραμμα της εκδήλωσης
Χαιρετισμός
Όλγα Δρόσου, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας
Εναρκτήριες παρατηρήσεις
Μιχάλης Βερροιόπουλος, Γενικός Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, ΥΠΕΝ
Αργύρης Περουλάκης, Αναπληρωτής Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα
Ελένη Μυριβήλη, Επικεφαλής Αστικής Ανθεκτικόττητας δήμου Αθηναίων, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αγαίου
Ματίνα Μάγκου, Ashokaκαι Γεωργία Μαλαματένιου, Schneider Foundation
Επόμενα βήματα για την διαμόρφωση μιας ολιστικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της Ενεργειακής Φτώχειας στην Ελλάδα Ι
Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας και ενίσχυση του ρόλου του Εθνικού Παρατηρητηρίου
Χρήστος Τουρκολιάς, Διεύθυνση Ενεργειακής Πολιτικής και Σχεδιασμού, Τμήμα Ανάλυσης Ενεργειακής Πολιτικής, ΚΑΠΕ
Ο ρόλος των Δήμων στην υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και εκπαίδευσης πολιτών για την ορθολογική χρήση ενέργειας και την εξοικονόμηση
Χρήστος Μπελιάς, Σύμβουλος Ενέργειας και Περιβάλλοντος Δήμου Αγ. Δημητρίου
Μαρία Τζώρτζη, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Διευθύντρια Προγραμματισμού και Ανάπτυξης Δήμου Αιγάλεω
Κατάρτιση νέων ανέργων αποφοίτων και επιστημόνων ως ενεργειακών συμβούλων
Δρ. Γαβριήλ Αμίτσης, Αναπληρωτής Καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας ΤΕΙ Αθήνας – Ακαδημαϊκός εταίρος HousingEurope
Επόμενα βήματα για την διαμόρφωση μιας ολιστικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της Ενεργειακής Φτώχειας στην Ελλάδας ΙΙ
Μετατρέποντας τα Ενεργειακά Πιστοποιητικά σε Διαβατήρια Ανακαίνισης Κτιρίων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας
Ελένη Κοντονάσιου, Ερευνήτρια BPIE - BuildingsPerformanceInstituteEurope
Προώθηση συλλογικών σχημάτων για την εφαρμογή έργων ενεργειακής αναβάθμισης
Δήμητρα Σιατίτσα, Δρ. Αρχιτέκτονας- πολεοδόμος, Co-Hab Athens
Ενίσχυση εισοδήματος ευάλωτων νοικοκυριών από την αξιοποίηση ΑΠΕ (prosumers, ενεργειακοί συνεταιρισμοί)
Τάκης Γρηγορίου, Υπεύθυνος εκστρατείας για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών Greenpeace
Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύθηκε και στο TVXS http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/prasini-koinoniki-kainotomia-gia-tin-antimetopisi-tis-energeiakis-ftoxeias
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα με πολλαπλές επιπτώσεις τόσο στην υγεία όσο και στην γενικότερη ένδεια και πλήττει περισσότερους από 100.000.000 Ευρωπαίους πολίτες. Tο 10% των πολιτών της ΕΕ είχε καθυστερήσεις στην πληρωμή των λογαριασμών κοινής ωφελείας το 2015 (37% στα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο). Tο 12 % των πολιτών της ΕΕ δεν ήταν σε θέση να έχουν επαρκή θέρμανση στα σπίτια τους το 2014 (60 % στα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο), ενώ το 16% του πληθυσμού της ΕΕ κατοικούσε το 2014, σύμφωνα με τις στατιστικές SILC, σε σπίτια με στέγες που έσταζαν και είχαν υγρούς τοίχους (33% στα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο).
Σύμφωνα με μελέτη που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Απόδοσης Κτιρίων (Buildings Performance Institute Europe-BPIE) "Μετριάζοντας την ενεργειακή φτώχεια στην Ευρώπη" οι τρεις χώρες με τα πιο υψηλά ποσοστά σε όλους τους δείκτες είναι η Βουλγαρία, η Κύπρος και η Ελλάδα, ενώ στη Σουηδία, την Ολλανδία, τη Δανία και το Λουξεμβούργο η ενεργειακή φτώχεια δεν φαίνεται να αποτελεί μείζον πρόβλημα, αφού τα ποσοστά των δεικτών εμφανίζονται αρκετά χαμηλά. Ειδικά για Ελλάδα οι παραπάνω δείκτες διαμορφώνονται σε ποσοστό 70% για την αδυναμία διατήρησης επαρκούς θέρμανσης στις κατοικίες, ποσοστό 50.7% για την καθυστέρηση αποπληρωμής οφειλών στους οργανισμούς κοινής ωφελείας και ποσοστό 29.5%, για τα άτομα που ζουν σε κατοικίες με ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης.Τα ποσοστά αυτά είναι αρκετά υψηλότερα από τους μέσους όρους της Ευρώπης που αντίστοιχα είναι 10.8%, 10% και 15.1%.
Πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέδειξε πως κατά το έτος 2013 ποσοστό της τάξης του 36% των ελληνικών νοικοκυριών αντιμετώπιζε προβλήματα ενεργειακής φτώχειας, το οποίο μεταφράζεται ως «δυσκολία στην διατήρηση συνθηκών άνεσης στην κατοικία τους» ώστε διασφαλίζονται οι βασικές συνθήκες διαβίωσης και υγείας.
Η ενεργειακή ένδεια συνδέεται με τη γενική ένδεια και είναι «αποτέλεσμα μιας σειράς βαθύτερων αιτίων στα οποία περιλαμβάνονται οι υψηλές τιμές της ενέργειας, οι επιθετικές τεχνικές εμπορίου και εμπορικής προώθησης, παράγοντες που αφορούν την υγεία και την αναπηρία, η έλλειψη πρόσβασης σε εξατομικευμένες προσφορές ή σε διαδικτυακές υπηρεσίες, το χαμηλό εισόδημα, το είδος του συστήματος θέρμανσης που χρησιμοποιείται στο νοικοκυριό καθώς και η ποιότητα και η ενεργειακή απόδοση των κατοικιών». Διαπιστώνεται εξάλλου ότι η ενεργειακή ένδεια είναι σοβαρότερη στις χώρες με χαμηλότερο επίπεδο κοινωνικών κατοικιών, όπως π.χ. στις ανατολικές και στις μεσογειακές χώρες.
Η ενεργειακή διάσταση στη φτώχεια επηρεάζει σημαντικά και την γενικότερη ένδεια. Συχνά η ενεργειακή φτώχεια οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα υγείας ή και αύξηση των ποσοστών πρόωρης θνησιμότητας όπως δείχνουν έρευνες στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες. Λανθασμένες πρακτικές που σχετίζονται με την ενεργειακή φτώχεια μπορεί να έχουν επιπτώσεις στην υγεία του ευρύτερου πληθυσμού κυρίως μέσω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται από την καύση ακατάλληλων «καυσίμων» σε συστήματα θέρμανσης (πχ κακής ποιότητας ξύλων σε τζάκια).
Έκθεση του Eurofound με θέμα τη στέγαση στην Ευρώπη διαπιστώνει ότι, λόγω των υφιστάμενων επιπέδων ακατάλληλων κατοικιών (στοιχεία του 2011), το συνολικό κόστος των ιατρικών δαπανών επιβαρύνει τις οικονομίες της ΕΕ των 28 κατά περισσότερο από 170 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως· λαμβάνοντας υπόψη ότι, εάν πραγματοποιούνταν όλες οι σχετικές επισκευές, οι ιατρικές δαπάνες θα περιορίζονταν κατά περίπου 8 δισεκατομμύρια ευρώ κατά το πρώτο έτος, ενώ θα συνέχιζαν να προκύπτουν οφέλη και στο μέλλον·
Παρόλα αυτά, δεν έχει δοθεί η πρέπουσα προσοχή στο πρόβλημα και κυρίως δεν έχει αναπτυχθεί μια κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική για την αντιμετώπισή του.
Ποιοι είναι οι λόγοι των υψηλών ποσοστών ενεργειακής φτώχειας
Οι λόγοι για αυτά τα υψηλά επίπεδα ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα είναι πολλοί, κατά την γνώμη μου όμως συμπυκνώνονται στην έλλειψη κοινωνικής και πράσινης καινοτομίας. Μέχρι σήμερα οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν την ενεργειακή φτώχεια μέσα από μια επιδοματική προσέγγιση, με αποτέλεσμα από την μία να διαιωνίζεται το πρόβλημα γιατί δεν αντιμετωπίζεται στην ρίζα του και από την άλλη να σπαταλιούνται σημαντικοί πόροι (πχ επίδομα θέρμανσης για αγορά πετρελαίου) που έρχονται μάλιστα σε αντίθεση με πολιτικές για προστασία του κλίματος.
Με δεδομένο ότι η ενεργειακή φτώχεια δεν συνδέεται μόνο με την απουσία εισοδήματος ή με πολύ χαμηλό εισόδημα, αλλά και με πολλούς άλλους παράγοντες, όπως είναι η κατάσταση του κτηρίου, η χωροταξία της περιοχής, η τιμή των καυσίμων και του ρεύματος, η ενημέρωση των πολιτών σε θέματα ενέργειας, οι υπάρχουσες κοινωνικές και ενεργειακές πολιτικές, οι συνήθειες του πληθυσμού, η κλιματική ζώνη, είναι φανερό ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν μπορεί να επικεντρώνει μόνο στους οικονομικούς όρους και το εισόδημα.
Πώς μπορεί να περιοριστεί η ενεργειακή φτώχεια
Όπως δείχνουν πολλές έρευνες, η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας δεν μπορεί να προκύψει από πολιτικές που βασίζονται κυρίως σε επιδόματα και σε άμεση οικονομική υποστήριξη των νοικοκυριών για θέρμανση (πχ επίδομα για αγορά πετρελαίου θέρμανσης) μια και δεν εξασφαλίσουν μια μακροπρόθεσμη και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας. Η βοήθεια αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται συνεχώς και άρα οδηγεί σε τεράστια σπατάλη οικονομικών πόρων.
Αντιθέτως, η πολιτική για την ενεργειακή φτώχεια για να είναι αποδοτική και βιώσιμη πρέπει να βασιστεί σε μεγάλο βαθμό σε μέτρα ριζικής ενεργειακής ανακαίνισης στις κατοικίες των νοικοκυριών που πλήττονται από αυτήν καθώς και σε καινοτόμες κοινωνικές πολιτικές. Παρόμοια μέτρα μπορούν να συνδυαστούν με πολιτικές ενεργούς απασχόλησης των ατόμων που πλήττονται από την ενεργειακή φτώχεια (ακόμα και σε εργασίες που απαιτούνται για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτηρίων) καθώς και με πολιτικές παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μέσω ενεργειακών συνεταιρισμών σε επίπεδο ακόμα και γειτονιάς.
Είναι ανάγκη, λοιπόν, να διασφαλιστεί το δικαίωμα πρόσβασης όλων των πολιτών στην ενέργεια, με βάση και το άρθρο 34, παράγραφος 3 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ορίζει ότι, «προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια, η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα κοινωνικής αρωγής και στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους». Αυτό το δικαίωμα όμως πρέπει να διασφαλιστείμέσα από την προώθηση πολιτικών που βασίζονται στην κοινωνική και πράσινη καινοτομία και όχι μέσω προσωρινών, αναποτελεσματικών και μη βιώσιμων μέτρων.
Στόχος πρέπει, λοιπόν, να είναι η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας με τρόπο που να συνάδει με την κοινωνική δικαιοσύνη, την απασχόληση -δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας και άλλες πολιτικές που σχετίζονται με το θέμα, όπως αυτές για την πολιτική στέγασης και κοινωνικής κατοικίας, την ενεργειακή αποτελεσματικότητα των κτηρίων, την εξυγίανση των δημοσιονομικών, την προστασία του κλίματος και την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
Ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου που υπερψηφίστηκε στις 14 Απριλίου 2016 (μη δεσμευτικό νομοθετικά) υποστηρίζει την συντονισμένη πολιτική για αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο (καθώς και την σύνδεση των κοινωνικών στόχων και της ενεργειακής πολιτικής, με δεδομένο ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ενεργειακή πολιτική αναγνωρίζει τους κοινωνικούς στόχους στις πολιτικές ενεργειακής απόδοσης. Θεωρεί μάλιστα λυπηρό το γεγονός ότι οι συναφείς διατάξεις της οδηγίας 2012/27/ΕΕ για τη στόχευση των νοικοκυριών που πλήττονται από ενεργειακή ένδεια και της κοινωνικής κατοικίας (άρθρο 7 παράγραφος 7) δεν αξιοποιούνται πλήρως από τα κράτη μέλη. Η Οδηγία 2012/27/ΕΕ ζητάει από τα κράτη μέλη να αναπτύξουν προγράμματα ευαισθητοποίησης και να ενημερώνουν και να συμβουλεύουν τα άτομα και τα νοικοκυριά σχετικά με την ενεργειακή απόδοση. Το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προωθήσουν ισχυρά μέτρα για την κοινωνική στέγαση και να ενισχύσουν τις επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση στις κοινωνικές ενοικιαζόμενες κατοικίες μέσω των Ευρωπαϊκών Ταμείων. Υπενθυμίζει, επίσης, ότι οι τοπικές αρχές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο προωθώντας εναλλακτικά μέσα χρηματοδότησης, όπως μεταξύ άλλων συνεργατικά μοντέλα, καθώς και συμφωνίες συλλογικής αγοράς, ώστε να δώσουν τη δυνατότητα στους καταναλωτές να συνδυάζουν τις ενεργειακές απαιτήσεις τους συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτόν στη μείωση των τιμών ενέργειας.
Συνεργασία για προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας
Το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας, η ΚοινΣΕπ «Άνεμος Ανανέωσης» και το Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης, που δραστηριοποιούνται στους τομείς της οικολογίας, της εξοικονόμησης ενέργειας αλλά και της βιωσιμότητας, επεξεργάζονται ένα σχέδιο προτάσεων και πολιτικής με στόχο την δημοσίευση ενός policy paper με θέμα «Η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα και η συμβολή της πράσινης κοινωνικής καινοτομίας στην αντιμετώπιση της».
Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας αυτής, το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας, η ΚοινΣΕπ «Άνεμος Ανανέωσης» και το Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης, σε συνεργασία με το Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας του Δήμου Αθηναίων, συνδιοργάνωσαν την Τετάρτη 20 Απριλίου 2016, στην Αθήνα, το 1ο Εργαστήριο διαλόγου με θέμα «H ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα και η συμβολή της πράσινης κοινωνικής οικονομίας».
Το εργαστήριο αποτελεί το πρώτο από μια σειρά προπαρασκευαστικές δράσεις με στόχο να συγκεντρωθούν όσο το δυνατό περισσότερα στοιχεία και προτάσεις τα οποία θα ενσωματωθούν στο policy paper που έχει προγραμματιστεί να παρουσιαστεί τον Σεπτέμβριο 2016.
Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν συμμετοχική και δόθηκε η δυνατότητα σε εκπροσώπους θεσμικών, ακαδημαϊκών φορέων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να τοποθετηθούν και να συζητήσουν το θέμα δομημένα και ουσιαστικά.
Για να είναι αποδοτική η διαδικασία, ο διάλογος δομήθηκε γύρω από 7 ερωτήματα που αφορούσαν στα αίτια και στα χαρακτηριστικά του φαινομένου της ενεργειακής φτώχειας καθώς και γύρω από άλλα 8 που αφορούσαν σε προτάσεις για την αλλαγή πολιτικής και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος.
Περισσότερα: http://anemosananeosis.gr/el/archives/1887
