Η ανακοίνωση του θανάτου του Δ. Κρεμαστικού άνοιξε μια ενδιαφέρουσα αλλά πολλές φορές πολωμένη συζήτηση: πέθανε όντως από τον κοροναϊό (όπως αναφέρθηκε επίσημα) ή από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη (όπως ανέφερε ο Α. Λοβέρδος με βάση τον ισχυρισμό της συζύγου του - και γιατρού;)

Δεν το ξέρω και δεν μπορώ να υποστηρίξω την μία ή την άλλη άποψη αλλά αυτό ανοίγει μια σημαντική συζήτηση που σε διεθνές επίπεδο έχει ξεκινήσει αλλά όχι εδώ. Το πώς και αν σωστά καταγράφονται (ή δεν καταγράφονται) οι θάνατοι (από τον κοροναϊό ή πιθανώς από τον κοροναϊό), ποιοι είναι αυτοί που πεθαίνουν, ποιοι άλλοι παράγοντες παίζουν ρόλο στην ίαση ή στην κατάληξη των ατόμων, ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την θνησιμότητα πέρα από τον ιό τον ίδιο αλλά και αν είναι σωστή η στρατηγική για την υγεία γενικότερα ή πρέπει να αναθεωρηθεί. Επίσης, θα πρέπει να γίνει μια σοβαρή δημόσια συζήτηση για τα διαφορετικά μοντέλα (5 ή έξη) που εφαρμόστηκαν παγκόσμια σε σχέση με τον κοροναϊό - και τα χαρακτηριστικά τους σε συνδυασμό με τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους, μοντέλα που όμως αντανακλούν υπάρχουσες πολιτικές και κοινωνικό-πολιτισμικές στάσεις, δεν μεταφέρονται αυτούσια από μια χώρα σε μια άλλη. Η συζήτηση αυτή έχει επιστημονικό αλλά και κοινωνικο-πολιτικό ενδιαφέρον και πρέπει να διεξαχθεί και στη χώρα μας με ήπιο και τεκμηριωμένο τρόπο και όχι φανατισμό ούτε εθνικό εγωισμό και φανατισμό.

Ένα σοβαρό θέμα είναι, επίσης, αυτό των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων που επηρεάζει το 8-10% των ασθενών με σοβαρά νοσήματα που εισάγονται στο νοσοκομείο. Σε πολλές χώρες τα θύματα είναι πάρα πολλά. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σε κάθε δεδομένη στιγμή 1.400.000 άτομα υποφέρουν από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις (δηλαδή λοιμώξεις που αναπτύσσονται στο χώρο του νοσοκομείου και κυρίως στις εντατικές μονάδες και στους γύρω χώρους).

"The highest frequencies of nosocomial infections were reported from hospitals in the Eastern Mediterranean and South-East Asia Regions (11.8 and 10.0% respectively), with a prevalence of 7.7 and 9.0% respectively in the European and Western Pacific Regions"

"Studies throughout the world document that nosocomial infections are a major cause of morbidity and mortality. A high frequency of nosocomial infections is evidence of a poor quality of health service delivery, and leads to avoidable costs. Many factors contribute to the frequency of nosocomial infections: hospitalized patients are often immunocompromised, they undergo invasive examinations and treatments, and patient care practices and the hospital environment may facilitate the

transmission of microorganisms among patients. The selective pressure of intense antibiotic use promotes antibiotic resistance. While progress in the prevention of nosocomial infections has been made, changes ιn medical practice continually present new opportunities for development of infection"

Από την έκθεση: WHO/CDS/CSR/EPH/2002.12  "Prevention of hospital-acquired infections"

Είναι αλήθεια ότι το θέμα των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων είναι σοβαρό είτε ο Κρεμαστινός πέθανε εξ αιτίας του SARS-CoV-2 είτε όχι. Ορισμένοι ανεβάζουν τα θύματα από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις σε 3-7.000 ετησίως στην Ελλάδα. Δεν ξέρω αν ισχύουν τα νούμερα, αλλά γνωρίζουμε από την εμπειρία ότι το πρόβλημα είναι μεγάλο.

Υπάρχει, επίσης, ένα άλλο σοβαρό παγκόσμιο ζήτημα που σχετίζεται με την δήλωση των αιτιών θανάτου αυτή την περίοδο. Το θέμα έχει αναδειχθεί σε διεθνές επίπεδο ακόμα από οργανισμούς όπως ο WHO αλλά και από την ΕΕ, ενώ αναφέρεται και σε έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου. Είναι τελικά θέμα που αφορά την κοινωνία: γίνεται η καταγραφή των θανάτων με ενιαίο κι αξιόπιστο τρόπο ή όχι;

Υπάρχουν σε ορισμένες περιπτώσεις αναφορές θανάτων που αποδίδονται στον ιό αλλά πιθανόν άλλη είναι η τελική αιτία θανάτου (πχ ενδονοσοκομειακή λοίμωξη), ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν αναφέρονται θάνατοι από τον ιό, αν για παράδειγμα συμβούν εκτός νοσοκομείου ή ορισμένες κυβερνήσεις αποκρύπτουν θανάτους για να εμφανίσουν μικρότερο αριθμού θυμάτων. Για παράδειγμα η Κίνα αναθεωρεί τον αριθμό των θανάτων - δηλώνοντας ότι επανεξετάζει τις αναφορές - η εκτίμηση είναι ότι μπορεί να είναι και τριπλάσιος ο αριθμός, ενώ για άλλες χώρες υπάρχουν υποψίες για απόκρυψη στοιχείων (πχ Τουρκία) είτε στο γενικό πληθυσμό ή σε κοινότητες υπό περιορισμό (μειονότητες, φυλακισμένοι, μοναχικοί άνθρωποι στο σπίτι τους κ.ά.).

Φαντάζομαι ότι αργά ή γρήγορα θα δημοσιοποιηθούν εκθέσεις και θα μάθουμε περισσότερα για το ποια είναι τα θύματα. Προς το παρόν είναι μόνο αριθμοί, ενώ στις στατιστικές αναφέρεται η ηλικία και ότι σχεδόν όλοι είχαν "υποκείμενα νοσήματα".

Ποιο ρόλο παίζει. όμως, η ατμοσφαιρική ρύπανση στην θνησιμότητα και γενικά στη σοβαρότητα των επιπτώσεων της επιδημίας; Έρευνες δείχνουν ότι τα πιο πολλά θύματα είναι σε περιοχές της Κίνας, των ΗΠΑ και της Ευρώπης με υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση κι άρα με ευρύτατες επιπτώσεις στο αναπνευστικό σύστημα πολλών (βέβαια υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που πιθανώς παίζουν ρόλο). Να μην ξεχνάμε ότι οι πρόωροι θάνατοι στην Ελλάδα ΕΤΗΣΙΩΣ εξ αιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι 6.500-13.500. Θα λέγαμε λοιπόν μπράβο αν όλοι, η κυβέρνηση, τα κόμματα, οι φορείς και οι πολίτες ξεκινάγαμε από αύριο μια μεγάλη και ολοκληρωμένη καμπάνια και δράσεις για να περιορίσουμε αυτόν τον "εχθρό" και να πετύχουμε σε πρώτη φάση μείωση κατά 50% των πρόωρων θανάτων από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Σημαίνει, να ζήσουν περισσότερο και καλύτερα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι. Είμαστε έτοιμοι να επιστρέφουμε σε μια νέα κανονικότητα από το μέλλον;

Ναι, η επιδημία COVID19 είναι σοβαρή γιατί είναι νέα και δεν ξέρουμε τη συμπεριφορά της αλλά αυτό δεν μπορεί να υπερκαλύψει όλα τα άλλα θέματα υγείας καθώς και τη συζήτηση για τα διαφορετικά μοντέλα αντιμετώπισής των επιδημιών αλλά και των παραγόντων που προκαλούν ζημιά στην υγεία. Δεν αντιμετωπίζονται με κοινωνική αποστασιοποίηση οι αρρώστιες και οι αιτίες που προκαλούν βλάβη στην υγεία, στην καλύτερη περίπτωση μειώνουμε μεσοπρόθεσμα τους θανάτους και κερδίζουμε χρόνο για να προετοιμαστούμε καλύτερα. Άρα άλλο αυτό και άλλο να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ζήσουμε για πάντα χωρίς αγκαλιές, φιλιά, κοινωνικές εκδηλώσεις, παρέες. Τώρα βρισκόμαστε σε αυτή τη φάση. Να κερδίσουμε χρόνο. Αύριο, όμως, τι καλύτερο έχουμε κάνει για να αποφύγουμε μια νέα έξαρση; Αυτό θα πρέπει να ακούσουμε από την κυβέρνηση αλλά και τους επιστήμονες και να είμαστε γνώστες και συμμέτοχοι. Εκτός αν πρόκειται για κάτι πρωτοφανές, η επιδημία δεν θα εξαφανιστεί δια μαγείας. Άρα καλές είναι οι τακτικές κινήσεις αλλά ποια είναι η στρατηγική, τι μάθαμε πραγματικά, τι θα κάνουμε αύριο ή τον Οκτώβρη διαφορετικό;

Ο SARS-Cov-2 δεν είναι η μοναδική ασθένεια και δεν έπεσε από τον ουρανό. Υπάρχουν ήδη μέσα στα πρώτα 20 χρόνια του αιώνα μας 5 ή 6 νέες ασθένειες που εμφανίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο και σχετίζονται έτσι κι αλλιώς με την οικολογική κρίση και την πίεση πάνω στην άγρια ζωή. Ο SARS-CoV-2 είναι ένας από πολλούς νέους στον άνθρωπο ιούς: SARS-CoV, HIV/AIDS, Ebola, MERS, αλλά και πολλούς άλλους ενδημικούς: Νίπα (Nipah – κυρίως στη Μαλαισία ή το Μπαγκλαντές), ιός Marburg (ιδιαίτερα στην Ανατολική Αφρική), ο Ζίκα κ.ά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «πέρασμα του φραγμού του ανθρώπινου είδους». Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι όλες αυτές οι ασθένειες θα αντιμετωπίζονται με #ΜένουμεΣπίτι

Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από παλιές αλλά αντιμετωπίσιμες ασθένειες όπως η ελονοσία ή η μαλάρια ή ενδημικές ασθένειες, ενώ 100.000 άνθρωποι στην Υεμένη έχουν χολέρα λόγω κακών συνθηκών ζωής, του πολέμου κ.ά.

Γι' αυτό εξάλλου όλο και περισσότερο μιλάμε για την One Health, δηλαδή από κοινού υγεία του ανθρώπου, του περιβάλλοντος και των συστημάτων καθώς και για την "οικολογία της ασθένειας" (και την "κοινωνιολογία της ασθένειας"). Δεν μπορούμε να απομονώνουμε τα θέματα υγείας από το περιβάλλον, τον οργανισμό μας αλλά και τις κοινωνικές συνθήκες.

Ακούμε ότι οι άνθρωποι που πεθαίνουν έχουν άλλα "υποκείμενα" νοσήματα. Μάλλον λοιπόν θα πρέπει να δούμε πώς θα βελτιωθεί υγεία συνολικότερα, πώς θα προωθηθεί η ενεργή και υγιής γήρανση, θα μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση και η περιβαλλοντική επιβάρυνση (20.000 πρόωροι θάνατοι ετησίως στην Ελλάδα σύμφωνα με WHO), θα βελτιωθεί η υγεία με φυσική άσκηση και πιο σωστή διατροφή, πώς θα είναι οι πόλεις μας υγιείς, η εργασία πιο ασφαλής, η οικονομία πιο ανθεκτική. Διαφορετικά, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική η πολιτική για την υγεία αν επικεντρώνει αποκλειστικά στο νοσοκομείο ή τα φάρμακα. Προφανώς χρειάζονται και αυτά, αλλά πρέπει να συζητάμε και για όλα τα άλλα πριν από αυτά. Ένα απλό παράδειγμα: πόσοι μέσα στην κρίση δεν ένιωσαν την ανάγκη να πάνε μια βόλτα στο δάσος ή στο πάρκο ή να κάνουν μια βόλτα με ποδήλατο στους άδειους από αυτοκίνητα δρόμους; Δεν αποτελεί αυτό καμπανάκι ώστε να ενσωματώσουμε στην νέα πολιτική για την υγεία και τον περιβάλλοντα χώρο μας, να μην μας αρρωσταίνει δηλαδή η πόλη μας;

Διαβάστε η οικολογία της ασθένειας και ο ρόλος της οικολογικής κρίσης στην εμφάνιση νέων ασθενειών 

Η καμπάνια #LeaveNoOneBehind ("Κανένας/μία μόνος/η πίσω") ήταν τα κεντρικά συνθήματα παρεμβάσεων για την Πρωτομαγιά σε μια σειρά χωρών, με τη Γερμανία να πρωταγωνιστεί. Οι κινητοποιήσεις για την Πρωτομαγιά δεν έγιναν με τον συνηθισμένο τρόπο - μαζικές διαδηλώσεις - αλλά δεν έμειναν όλοι στο σπίτι παθητικά. Σε ορισμένες χώρες με ευφάνταστο  τρόπο ποικίλες δράσεις ανέδειξαν ως κεντρικό σύνθημα να μην αφήσουμε κανένα και καμία μόνο και μόνη μέσα στην κρίση: ευάλωτες ομάδες, άστεγοι, πρόσφυγες, άνεργοι. 

Οι "διαδηλώσεις" σε πολλές Γερμανικές #LeaveNoOneBehind και "Εκκενώστε τη Μόρια" αφορούσαν:

• μικρές συγκεντρώσεις λίγων ατόμων σε διαφορετικά σημεία των πόλεων, αλλά κυρίως σε πλατείες, έξω από εκκλησίες, σημαντικά μνημεία των πόλεων
• Εντυπωσιακά Graffiti σε τοίχους
• ποδηλατικές πορείες
• αναρτήσεις πανό σε σπίτια, γέφυρες, γερανούς και άλλους χώρους

Βερολίνο, Μόναχο, Βόννη, Μίνστερ, Άαχεν και πολλές άλλες Γερμανικές πόλεις αλλά και πόλεις στην Ελβετία και Αυστρία είδαν κινητοποιήσεις πολιτών με διαφορετικό βέβαια τρόπο γύρω από το ίδιο πολιτικό μήνυμα. Εξάλλου η ηλεκτρονική καμπάνια συλλογής υπογραφών #LeaveNoOneBehind έχει συγκεντρώσει ήδη την υποστήριξη 350.000 πολιτών από πολλές ευρωπαϊκές χώρες . 

Να κρατήσουμε ότι θεωρήσαμε ως σημαντικά. Στην κρίση διαπιστώσαμε ότι χρειαζόμαστε περισσότερη φύση μέσα στην πόλη.

Ασχοληθήκαμε περισσότερο με τα φυτά. Φυτεύουμε όπου υπάρχει λίγος ελεύθερος χώρος και χώμα.

Ασκούμαστε, χρησιμοποιούμε (ξανά) το ποδήλατο περισσότερο.

Μαγειρεύουμε σπιτικό φαγητό.

Εξοικειωνόμαστε με την ψηφιακή τεχνολογία, συναντιόμαστε διαδικτυακά.

Νοιαζόμαστε για εμάς, τους άλλους και το περιβάλλον μας αλλά και τα ζώα.

Στην διάρκεια του #ΜένουμεΣπίτι πολλοί δρόμοι, ειδικά μεταξύ 18.00 με 20.00, καταλαμβάνονταν από πεζούς, γονείς με καροτσάκια, αθλούμενους και ποδηλάτες, παιδιά, νεώτερους και ηλικιωμένους.

Θα ξεχάσουμε από Δευτέρα ότι μια τέτοια πόλη έχουμε ανάγκη;