04 Νοέμβριος 2024

     prasinoi-logo-green         

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ:

Τι θέλουν 4 Έλληνες  και 4 Ισπανοί  στο Βερολίνο; Μα για την ενέργεια….

Η επίσκεψη στο Βερολίνο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «YESClima: Νέοι και νέες εργάζονται για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας», 13/1/2019 έως 27/1/2019, με στόχο την εκπαίδευση των τεσσάρων νέων από την Ελλάδα και των τεσσάρων νέων από την Ισπανία σε θέματα ενέργειας και εξοικονόμησής της.

   

Η εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε μέσα από διαλέξεις για την ενεργειακή κρίση, την κλιματική αλλαγή, την παραγωγή ενέργειας από Α.Π.Ε., τον φυσικό δροσισμό, τις καινοτόμες τεχνικές θέρμανσης και δροσισμού, την διαχείριση ενέργειας και την εξοικονόμησή της με φυσικές τεχνικές, καθώς και το ποια είναι η πολιτική του Βερολίνου σε θέματα ενέργειας από καταξιωμένους ερευνητές και επιχειρηματίες του ενεργειακού κλάδου. 

 

Σημαντικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας ήταν οι ξεναγήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε κτίρια που εφαρμόζουν πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς οι μαθητευόμενοι βλέπουν επί του πρακτέου τα συστήματα και τους μηχανισμούς που έχουν χρησιμοποιηθεί. Οι επισκέψεις πραγματοποιήθηκαν ως εξής:

  • Επίσκεψη στο συγκρότημα UfaFabrik (πολυχώρος και hostel). Το συγκρότημα χρησιμοποιεί τα νερά της βροχής για δευτερεύουσες χρήσεις, μεγάλος μέρος της ενέργειάς του παράγεται από φωτοβολταϊκά συστήματα, διαθέτει πράσινες στέγες για φυσικό δροσισμό και διαθέτει ένα πρότυπο κτίσμα κατασκευασμένο με οικολογικά υλικά (άχυρα και πηλός).
  • Επίσκεψη στο Κτήριο του Ινστιτούτου Φυσικής του Βερολίνου, στο οποίο έχουν χρησιμοποιηθεί τεχνικές φυσικού δροσισμού, όπως πράσινες όψεις για τον σκιασμό και τον δροσισμό του κτηρίου και αδιαβατικός δροσισμός, σε συνδυασμό με συμβατικά μηχανολογικά συστήματα (ψύκτες απορρόφησης). Σημαντικό ρόλο στο κτήριο παίζει και η εκμετάλλευση του νερού της βροχής το οποίο αποθηκεύεται σε δεξαμενές κάτω από το έδαφος (αποθήκευση βρόχινου νερού σε σχετικά σταθερή θερμοκρασία – θερμοκρασία εδάφους).
  • Επίσκεψη στο Ινστιτούτο Heinrich Böll. Το κτήριο έχει κατασκευασθεί από συμβατικά υλικά, όμως τα συστήματα θέρμανσης και ψύξης του είναι αρκετά καινοτόμα. Για την θέρμανση του κτηρίου χρησιμοποιείται η θερμότητα που παράγεται στις αίθουσες που λειτουργούν οι servers του κτηρίου, ενώ για το καλοκαίρι, το θερμό νερό που επίσης παράγεται από την θερμότητα των αιθουσών των servers, εισέρχεται σε ένα σύστημα σωληνώσεων στο υπόγειο του κτηρίου, όπου μέσω μιας διαδικασίας ψεκασμού και εξάτμισης νερού, μειώνεται η θερμοκρασία του, ώστε να επιστρέψει στο κτήριο και να το ψύξει. 
  • Επίσκεψη στο δημοτικό σχολείο Neiderheide. Πρόκειται για ένα «πράσινο» σχολείο, με «έξυπνα» συστήματα σκίασης και αερισμού, πράσινες όψεις, φωτοβολταϊκά στις στέγες και σύστημα θέρμανσης με καύση βιομάζας (pellet).
  • Επίσκεψη στο κτήριο της εφημερίδας TAZ. Πρόκειται για ένα νεόδμητο κτήριο χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας. Διαθέτει πράσινες στέγες, σύστημα αδιαβατικού δροσισμού και σύστημα ανάκτησης ενέργειας για θέρμανση από το δωμάτιο των server και τους καταψύκτες στον χώρο του εστιατορίου. Μεγάλη σημασία έχει δοθεί στην ηχομόνωση στους χώρους του κτηρίου καθώς και στην ποιότητα αέρα μέσα σε αυτούς. Η ποιότητα αέρα ελέγχεται από σύστημα το οποίο όταν οι τιμές διοξειδίου του άνθρακα περάσουν το επιτρεπτό όριο αυτόματα ανοίγουν κάποια παράθυρα για την εισαγωγή φρέσκου αέρα.
  • Επίσκεψη στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Παρουσιάστηκαν τρόποι και συστήματα μέσω των οποίων διαχειρίζονται την ενεργειακή εξοικονόμηση. Επίσης, αναλύθηκαν οι πολιτικές που ακολουθούνται για την μείωση κατανάλωσης ενέργειας έχοντας θετικά αποτελέσματα, όπως ο έλεγχος και η καταγραφή, η βιώσιμη διαχείριση, σύστημα επιβράβευσης μειωμένης κατανάλωσης, ομάδες βιώσιμης ανάπτυξης αποτελούμενες από μέλη του πανεπιστημίου (φοιτητές και καθηγητές), καθώς και η εκπαίδευση των ατόμων που χρησιμοποιούν το κτήριο.
  •  
  • Επίσκεψη στην BTB, εταιρία παραγωγής ενέργειας και θέρμανσης. Χρησιμοποιεί συστήματα συμπαραγωγής για την παραγωγή ενέργειας (ηλεκτρισμού και θερμότητας) που αξιοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
  • Επίσκεψη στην εταιρία Geo-En GmbH. Η εταιρία ασχολείται με εγκαταστάσεις γεωθερμίας σε κτήρια, παραδείγματα των οποίων παρουσιάστηκαν. Επίσης παρουσιάστηκαν και οι τρόποι και οι τεχνικές που ακολουθούν και τα συστήματα γεωθερμίας που χρησιμοποιούν.
  • Επίσκεψη στα γραφεία της γερμανικής κοινότητας για την ηλιακή ενέργεια (DGS). Στα πλαίσια της επίσκεψης πραγματοποιήθηκε διάλεξη για τα φωτοβολταϊκά συστήματα και έγινε συζήτηση για το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.
  • Επίσκεψη στο KlimaWerkstatt Spandau, ενός κέντρου εξυπηρέτησης για την αειφορία και την προστασία του κλίματος του περιφερειακού γραφείου Spandau. Παρουσιάστηκαν διάφορα προγράμματα που πραγματοποιούνται σε σχέση με τη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα όπως εξοικονόμηση ενέργειας, ανακύκλωση πλαστικού, μετακινήσεις χωρίς CO
  • Επίσκεψη στο Κοινοβούλιο του Βερολίνου και συζήτηση με μέλος του Πράσινου Κόμματος, σχετικά με τις πολιτικές που ακολουθούνται για την εξοικονόμηση ενέργειας και κυρίως για την διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας. 

Το πρόγραμμα YesClima υλοποιείται από την ΚΟΙΝΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης», το Πανεπιστήμιο του Cádiz Ισπανίας,  την Γραμματεία Μελλοντικών Σπουδών του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου και το Ενεργειακό Γραφείο Ανδαλουσίας.  Το πρόγραμμα αξιολογήθηκε κι επιλέχθηκε προς χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για το Κλίμα (European Climate Initiative), η οποία αποτελεί ένα χρηματοδοτικό εργαλείο του Γερμανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Προστασίας της Φύσης και Πυρηνικής Ασφάλειας (BMUB)  που χρηματοδοτεί σχήματα συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη προστασία του κλίματος.

To πρόγραμμα στοχεύει στην:

  • Προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας
  • Γενικότερη προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και του οικολογικού αποτυπώματος των σχολείων
  • Εκπαίδευση με καινοτόμο τρόπο και μέσα από συνεργασίες νέων, με στόχο την απόκτηση από αυτούς, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και γνώσεων ώστε να εργαστούν σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και φυσικών συστημάτων κλιματισμού
  • Την εξοικείωση των νέων σε επιστημονικά – τεχνικά θέματα, οικονομικά ζητήματα, επιχειρηματικότητα και νομοθεσία σχετικά με την προστασία του κλίματος και πιο ειδικά την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ενεργειακές επιθεωρήσεις και παρεμβάσεις.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «YESClima: Νέοι και νέες εργάζονται για την προστασία του κλίματος και την εξοικονόμηση ενέργειας» 11 νέοι/ες από την Ελλάδα και 11 νέοι/ες από την Ισπανία, οργανωμένοι σε 3 ομάδες, μέσα από την συνεκτική θεωρητική επιμόρφωση και πρακτική εξάσκησή τους για ένα 6μηνο, θα αποκτήσουν γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες ώστε να μπορούν να εργαστούν στο μέλλον επαγγελματικά σε τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας και για την προώθηση συστημάτων φυσικού κλιματισμού στα σχολεία και στα κτίρια.

H ελληνική ομάδα που συμμετέχει στο πρόγραμμα αποτελείται από, τον κ. Νίκο Χρυσόγελο, πρόεδρο Δ.Ε. Άνεμος Ανανέωσης και συντονιστή του προγράμματος, τον Ιωάννη Κότσαλο, τεχνικό υγρών και αερίων καυσίμων, την Σοφία Παπαδοπούλου, Ενεργειακό Μηχανικό Msc,  την Δήμητρα Αποστολοπούλου, Μηχανικό Μορφολογίας και Αναστήλωσης και την Αγάπη-Ευαγγελία Τσαμπάζη, Πολιτικό Μηχανικό Α.Π.Θ..

Ο Δήμος Αγίου Δημητρίου, ο Δήμος Χανίων και ο Δήμος Σίφνου έχουν επιλεγεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του Ανέμου Ανανέωσης με την αυτοδιοίκηση ως Δήμοι στους οποίους οι εκπαιδευόμενοι νέοι και οι νέες θα εφαρμόσουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους σε ενεργειακούς ελέγχους σε έναν αριθμό σχολείων, συνεργασίας με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς και εκπόνησης μελετών για το τι μπορεί να γίνει στα σχολεία αυτά, ώστε να αναβαθμιστούν ενεργειακά και να μετατραπούν σταδιακά σε κτίρια σχεδόν μηδενικών εκπομπών (Zero Emissions Buildings) όπως προβλέπει η νομοθεσία πλέον για τα κτίρια.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ καλούμε την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση και τους φορείς να δεσμευτούν στην επεξεργασία και υλοποίηση μιας σοβαρής στρατηγικής για το κλίμα, ακολουθώντας τις πρόσφατες εξελίξεις και σε άλλες χώρες.  Ο Μακροχρόνιος Ενεργειακός Σχεδιασμός που δόθηκε για δημόσια διαβούλευση δεν είναι ούτε φιλόδοξος ούτε ξεκάθαρος. Επενδύει ταυτόχρονα και στα ορυκτά καύσιμα και στις ανανεώσιμες πηγές, δύο αντιθετικές μεταξύ τους προοπτικές. Γιατί να επενδύσουμε δισεκατομμύρια Ευρώ (είτε από δημόσια είτε από ιδιωτικά κεφάλαια) στα ορυκτά καύσιμα και στις γεωτρήσεις όταν πρέπει να οργανώσουμε τις υποδομές, την παραγωγή και την καθημερινότητά μας ΧΩΡΙΣ καθόλου ορυκτά καύσιμα μέσα σε 20 – 30 χρόνια;

Οι στόχοι του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού δεν πάνε καν πιο πέρα από τις τυπικές υποχρεώσεις που έχουμε αν και είμαστε σε πλεονεκτική – γεωγραφική – θέση για εξοικονόμηση ενέργειας και ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Στο σχέδιο Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού δεν περιγράφεται καν γιατί επιλέχθηκαν αυτοί οι ελάχιστα φιλόδοξοι στόχοι, δεν υπάρχουν εναλλακτικά σενάρια που να είναι πιο φιλόδοξα, δεν ιεραρχούνται οι οικονομικοί πόροι που πρέπει να επενδυθούν (πχ εξοικονόμηση, ΑΠΕ, δίκαιη μετάβαση σε σχέση με ορυκτά καύσιμα κα).

Αν διαβάσει κάποιος με πιο κριτική διάθεση όσα περιλαμβάνονται, θα δει ότι προβλέπεται τα ορυκτά καύσιμα να συνεχίσουν να καλύπτουν το 2040 πάνω από το 60% των ενεργειακών αναγκών μας όταν μέσα στα επόμενα 10 χρόνια – σύμφωνα με την Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα – θα πρέπει να πετύχουμε πλήρη απεξάρτηση από αυτά. Όταν μέσα σε 40 χρόνια θα έχουμε μειώσει (;) την χρήση ορυκτών καυσίμων μόλις κατά 40% πώς μπορεί να πετύχει η χώρα να απεξαρτηθεί μέσα στα επόμενα 10 χρόνια από τα ορυκτά καύσιμα και να φτάσει 100% ΑΠΕ κι εξοικονόμηση; Με ελάχιστα φιλόδοξους στόχους για την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων κάθε χρονιά, θα συνεχίζουμε για πολλούς …αιώνες να σπαταλάμε ενέργεια είτε αυτή παράγεται από ορυκτά καύσιμα είτε από ανανεώσιμες πηγές. Το να μοιράζει η κυβέρνηση – οποιαδήποτε κυβέρνηση – επιδόματα θέρμανσης επιδοτώντας την χρήση πετρελαίου είναι αποτυχημένη και κοινωνική και κλιματική πολιτική.  Αν και η χώρα μας σπαταλάει ενέργεια από ορυκτά καύσιμα στις μεταφορές και έχει από τις χειρότερες επιδόσεις σε θέματα ποιότητας της ατμόσφαιρας, οι στόχοι του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού στον τομέα των μεταφορών είναι εντελώς αδιάφοροι…

Η Ισπανία έφτασε πρόσφατα σε συμφωνία και μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων αλλά και με τα συνδικάτα εργαζομένων στα ανθρακωρυχεία για να κλείσει μέχρι το 2030 τα εναπομείναντα ανθρακωρυχεία, μια και οι εργαζόμενοι κατανοούν τις τάσεις στον ενεργειακό τομέα και προτιμούν μια συμφωνία δίκαιη για την ομαλή μετάβαση από τα ανθρακωρυχεία σε ένα νέο μοντέλο βασισμένο στην ανανεώσιμη ενέργεια, αντί να υπερασπίζονται μια οικονομία που πεθαίνει. Δίνουν έμφαση στο πώς θα γίνει η μετάβαση στην νέα πράσινη οικονομία χωρίς να τους πετάξει στο περιθώριο, αντί να προσκολληθούν σε μια βιομηχανία που είναι σαφώς πλέον παρελθόν, νοιάζονται να διασφαλίσουν μια θέση σε ένα βιώσιμο και δίκαιο μέλλον. Η Ισπανία θα διαθέσει πολύ σημαντικά ποσά για την δίκαιη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο και την διασφάλιση της συμμετοχής των εργαζομένων στα ανθρακορυχεία στην μετάβαση αυτή.

Οι Ισπανοί νομοθέτες ανακοίνωσαν φιλόδοξα σχέδια για την επίτευξη στόχων για την  επίτευξη ανανεώσιμης ενέργεια 100% και  περικοπές εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 90% μέχρι το 2050. Το σχέδιο περιλαμβάνει στόχους βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης 35% τα επόμενα 11 χρόνια. Επίσης, η συμφωνία προβλέπει απαγόρευση νέων εξορύξεων πετρελαίου, φυσικού αερίου ή κάρβουνου καθώς και κλείσιμο όλων των υφιστάμενων μέχρι το 2040, ενώ απαγορεύεται η πώληση αυτοκινήτων που χρησιμοποιούν ως καύσιμο φυσικό αέριο και πετρέλαιο ντίζελ μέχρι το 2040.  Η Δανία βέβαια έχει βάλει ως στόχο την απαγόρευση 10 χρόνια πριν.

Δεν ξέρουμε κατά πόσο η νομοθετική ρύθμιση στην Ισπανία θα εφαρμοστεί πράγματι τα επόμενα χρόνια, αλλά τουλάχιστον θέτει συγκεκριμένους στόχους.

Οι καταστροφικές πυρκαγιές και άλλες καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα αυξάνουν την πίεση των πολιτών για δεσμεύσεις σε σχέση με την πολιτική για το κλίμα, αντί για ρητορικά σχήματα και ψεύτικο «ρεαλισμό». Χιλιάδες πολίτες σε πολλές χώρες διαδήλωσαν τον τελευταίο καιρό για αποτελεσματικές δεσμεύσεις για το κλίμα και δίκαιη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο. Οι χώρες που δεν προετοιμάζονται μένουν πίσω όχι μόνο σε θέματα κλιματικής πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και οικονομικής πολιτικής. Η νέα οικονομία είναι εδώ, και όποιοι επιμένουν σε μια οικονομία του παρελθόντος θα αντιμετωπίσουν περισσότερα προβλήματα στο μέλλον. Δεν έχουμε πολύ καιρό ως χώρα και είναι από κάθε άποψη επικίνδυνο για το μέλλον της κοινωνίας να συνεχίζει σε μια πορεία άμυνας και προσκόλλησης σε μια οικονομία ορυκτών καυσίμων που ήδη έχει χάσει την μάχη της βιωσιμότητας.

 
 


 

 

 

Του Νίκου Χρυσόγελου,

προέδρου του «ΑΝΕΜΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ»

www.anemosananeosis.gr

H μετάβαση σε ένα άλλο ενεργειακό μοντέλο που θα βασίζεται κατά 90-100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ενεργειακή αποτελεσματικότητα είναι απαραίτητη για κλιματικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς λόγους. Σημασία έχει όμως και ο τρόπος που θα προωθηθούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Είναι απαραίτητο οι τοπικές κοινωνίες να έχουν την πλήρη ιδιοκτησία ή σημαντικό ποσοστό ιδιοκτησίας των επενδύσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,  να αποφασίζουν για την έκταση και την χωροθέτηση των επενδύσεων, να επωφελούνται περιβαλλοντικά και οικονομικά από την αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου. Γι αυτό απαιτείται σοβαρός διάλογος, αξιοποίηση της πλούσιας ευρωπαϊκής εμπειρίας, συμμετοχικός σχεδιασμός, συμμετοχή των πολιτών στις επενδύσεις (και όχι μόνο σε ωραία λόγια) καθώς και νέες προσεγγίσεις από την κεντρική διοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες.

Από το συγκεντρωτικό μετάβαση σε ένα «κοινοτικό» ενεργειακό μοντέλο

Στο κυρίαρχο ενεργειακό μοντέλο, η ενέργεια παράγεται από μεγάλες επιχειρήσεις που συγκέντρωναν όλο τον πλούτο: πετρελαϊκές εταιρίες, ορυχεία λιγνίτη και κάρβουνου, πυρηνικές εγκαταστάσεις κρατικά μονοπώλια ή μεγάλοι ιδιωτικοί ενεργειακοί όμιλοι. Η τεχνολογία και κοινωνικές – οικονομικές αντιλήψεις υποστήριξαν αυτό το μοντέλο με γενναίες επιδοτήσεις μάλιστα. Για παράδειγμα, στην Γερμανία η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και πυρηνικά ελέγχεται κατά 94% από ελάχιστες μεγάλες επιχειρήσεις.

Η νέα «ενεργειακή επανάσταση» (“energy transition”) – χάρη στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και ως συνέπεια νέων κοινωνικών και οικονομικών αντιλήψεων – στοχεύει σε βαθιές αλλαγές του ίδιου του μοντέλου. Η πληροφορική βοηθάει στην αποκέντρωση της παραγωγής και στην πλήρη αλλαγή των δικτύων διανομής, ενώ η νομοθετικές αλλαγές οδηγούν όχι μόνο στην αυτοπαραγωγή και αυτοκατάλωση ενέργειας αλλά και ανταλλαγή και διάθεση περίσσειας ενέργειας μεταξύ, για παράδειγμα, των κατοίκων μιας γειτονιάς χωρίς να παρεμβάλλεται ένα παλιού τύπου ηλεκτρικού δικτύου. Η εκρηκτική ανάπτυξη των τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει μειώσει δραματικά το κόστος και κάνει εφικτή την μετατροπή του καταναλωτή σε παραγωγό ενέργειας ακόμα και μέσα στις πόλεις.

Η «ενεργειακή επανάσταση» σηματοδοτεί κάτι εντελώς διαφορετικό: η παραγωγή ενέργειας θα είναι από ανανεώσιμες πηγές, ενώ  η παραγωγή και διανομή της θα περάσει στις κοινότητες («community energy»). Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη Γερμανία και στη Δανία έχουν περάσει σε σημαντικό βαθμό σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς, τοπικές εταιρίες λαϊκής βάσης, δημοτικές επιχειρήσεις και τοπικές – μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καμία σχέση δηλαδή με το κυρίαρχο μέχρι τώρα μοντέλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις και η διαχείριση των δικτύων διανομής «πράσινης ενέργειας» περνάει στις τοπικές κοινότητες και σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς. H «Buergerenergie Berlin» είναι μια παρόμοια προσπάθεια στο Βερολίνο που αφορά στην διαχείριση του δικτύου διανομής ενέργειας της πόλης από τους πολίτες. To ενδιαφέρον της πρωτοβουλίας είναι ότι δημιουργεί έναν συνεταιρισμό χιλιάδων πολιτών ο οποίος υποβάλει πρόταση προς το Κοινοβούλιο του Βερολίνου για να αναλάβει το δίκτυο διανομής της ενέργειας και την μετατροπή του σε δίκτυο διανομής πράσινης ενέργειας. Το θέμα έχει συζητηθεί στο κοινοβούλιο του Βερολίνου, ενώ είχαμε την ευκαιρία – στη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής στα Βερολίνο και συνάντησής μας με βουλευτές των Πράσινων, των Σοσιαλδημοκρατών και της Αριστεράς που σχηματίζουν την κυβερνητική πλειοψηφία – να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον. Η πρωτοβουλία “Buergerenergie Berlin” έχει προτείνει να συνεργαστεί με την Δημοτική Επιχείρηση για την Ενέργεια που δημιουργήθηκε πρόσφατα.

Η ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ευρώπη

Σήμερα έχουν καταγραφεί από την RESCoop.eu, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνεταιρισμών και Συνεργατικών σχημάτων πολιτών για παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ, πάνω από 2400 ενεργειακοί συνεταιρισμοί (όχι απλώς τοπικές ενεργειακές εταιρίες) σε ευρωπαϊκό επίπεδο στους οποίους συμμετέχουν εκατομμύρια πολίτες. Αφορούν, κυρίως, στην παραγωγής ενέργειας αλλά όλο και περισσότερο και στη διανομή/παροχή ενέργειας από ΑΠΕ. Μόνο ένας από αυτούς, ο ενεργειακός συνεταιρισμός Ecopower, στο Βέλγιο, έχει 50.000 μέλη και κεφάλαια 50.000.000 Ευρώ. Η Γερμανία διαθέτει σήμερα 831 ενεργειακούς συνεταιρισμούς #REScoop που αποτελούν τμήμα των συνολικά 7700 συνεταιρισμών σε 5 βασικούς τομείς (ενέργεια, τράπεζες-χρηματοπιστωτικός τομέας, γεωργία-τρόφιμα-κατανάλωση, κοινωνικές δραστηριότητες, περιβάλλον) στους οποίους συμμετέχουν 22.000.000 γερμανοί και γερμανίδες.

Οι ίδιοι οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί δημιουργούν δικά τους χρηματο-οικονομικά εργαλεία. Η παραγωγή και διανομή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα συσσωρεύει τεράστια ποσά που σήμερα καταλήγουν στα ταμεία μερικών μεγάλων επιχειρήσεων. Οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί δεν αλλάξουν μόνο το «καύσιμο», δηλαδή από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές, αλλά και μετατρέπουν τα κέρδη σε κεφάλαια που επενδύονται στην τοπική οικονομία και βοηθάνε τους πολίτες, συχνά να αναπτύξουν σημαντικές κοινωνικές και πράσινες υποδομές. Για παράδειγμα, ένας ενεργειακός συνεταιρισμός στο Βέλγιο κατέγραψε το 2016  καθαρά «κέρδη» 2.000.000 ευρώ. Η γενική συνέλευση του, όμως, αποφάσισε να μην μοιράσει 15-20 ευρώ που αντιστοιχούν σε κάθε μέλος αλλά να χρησιμοποιήσει τα 2.000.000 Ευρώ ως επενδυτικό κεφάλαιο για έργα εξοικονόμησης ενέργειας ή στήριξης νοικοκυριών που βιώνουν την κρίση.

Πολλοί ενεργειακοί συνεταιρισμοί βοηθάνε μέσω χαμηλότοκων δανείων να συγκεντρωθούν τα αρχικά κεφάλαια που χρειάζονται στο ξεκίνημά τους νέοι συνεταιρισμοί ώστε να μην χρειάζεται να προσφύγουν σε ακριβό τραπεζικό δανεισμό. Κάποιοι από αυτούς συνέβαλαν στο παρελθόν στην δημιουργία συνεταιριστικών τραπεζών, ενώ τώρα δημιουργούν νέα, καινοτόμα χρηματο-οικονομικά εργαλεία προς όφελος της κοινωνίας.

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα

Η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε πρόσφατα ένα σχέδιο νόμου για τις λεγόμενες «ενεργειακές κοινότητες» κι έχει διακηρύξει την πρόθεσή της να ολοκληρώσει την διαδικασία μέχρι τα τέλη Ιουλίου. Η συζήτηση που έχει ανοίξει και η πρωτοβουλία νομοθετικής ρύθμισης είναι ενδιαφέρουσες.

Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να προσδιορίσει το «εμπορικό» μοντέλο που θα ακολουθήσουν οι «ενεργειακές κοινότητες». Σε πολλές χώρες δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία για το εμπορικό σχήμα που ακολουθούν οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί, αντιμετωπίζονται ως οποιαδήποτε άλλη εταιρία αλλά, προφανώς, οι στόχοι και ο τρόπος λειτουργίας τους κάνει να διαφέρουν. Είναι κυρίως οι νομοθετικές ρυθμίσεις σε άλλους τομείς που συνέβαλαν στην ραγδαία ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών.

Στο σχέδιο που παρουσίασε η κυβέρνηση υπάρχουν πολλά θέματα που δημιουργούν κενά ή και προβλήματα, όπως πχ η απουσία ξεκάθαρης ρύθμισης για ενεργειακούς συνεταιρισμούς όπως τους γνωρίζουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή η απουσία δέσμευσης για την ενεργειακή μετάβαση στις ΑΠΕ και κλιματικοί στόχοι. Θα πρέπει, λοιπόν, να γίνουν προσεκτικά βήματα γιατί αντί για καλό στο τέλος μπορεί να δούμε να υψώνονται μεγαλύτερα τείχη.

Ένα βασικό πρόβλημα στο υπάρχον σχέδιο είναι η μεγάλη ασάφεια μεταξύ διαφόρων εννοιών και σχημάτων εξαιτίας της προσπάθεια του νομοθέτη να αποφασίσει με περιοριστικό τρόπο για ένα τόσο περίπλοκο θέμα. Για παράδειγμα στους ενεργειακούς συνεταιρισμούς υπάρχουν μέλη, όχι μέτοχοι. Σε μια τοπική εταιρία μπορεί να υπάρχουν μέτοχοι φυσικά ή νομικά πρόσωπα.  Για παράδειγμα, είναι άλλο τοπικές ενεργειακές εταιρίες – που αποτελούν ίσως και σχήμα συνεργασίας μεταξύ εταιριών ή και ΟΤΑ/Περιφερειών που κατέχουν μετοχές –  κι άλλο είναι οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που συνήθως, ακόμα και οι πιο μικροί, εκπροσωπούν εκατοντάδες ή οι πιο μεγάλοι χιλιάδες μέλη, αλλά δεν έχουν μετόχους.

 

Η κριτική του Ανέμου Ανανέωσης σχετικά με το νομοσχέδιο

Στο νομοσχέδιο υπάρχουν, παρά τις διακηρυγμένες καλές προθέσεις, πολλά θέματα που δημιουργούν προβληματισμό. Η νομοθέτηση ξεκινάει από την ανάγκη ενσωμάτωσης στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο πρόσφατων ευρωπαϊκών Οδηγιών για τις τοπικές ενεργειακές επιχειρήσεις αλλά και ρυθμίσεων σχετικά με τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς.

Οι υπάρχοντες δύο ενεργειακοί συνεταιρισμοί (αυτός της Καρδίτσας κι αυτός της Σίφνου) είναι αστικοί συνεταιρισμοί. Η νέα νομοθεσία δεν φαίνεται να επιλύει υπαρκτά προβλήματα που αντιμετωπίζουν παρόμοιοι ενεργειακοί συνεταιρισμοί. Ίσως μάλιστα παρά τις καλές προθέσεις,  να προσθέσει εμπόδια ή τουλάχιστον δυσκολίες σε υπάρχοντα σχήματα ή πολύ περισσότερο σε νέα εγχειρήματα που έτσι κι αλλιώς βρίσκονται ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο.

Και σε αυτό το νομοσχέδιο, όπως και σε άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν την κοινωνική επιχειρηματικότητα ή την κοινωνική κι αλληλέγγυα οικονομία, διαπιστώνουμε την τάση να ρυθμίζονται από τον νόμο, με υπερβολικά συγκεκριμένο τρόπο, λεπτομέρειες που αφορούν στην λειτουργία κοινωνικών επιχειρήσεων, δημιουργώντας διακρίσεις σε βάρος τους. Είτε συνειδητά είτε όχι επιβάλλεται μια λογική ότι το κράτος έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει με εξαντλητικό τρόπο το πώς θα αναπτυχθούν, πώς και που θα εργαστούν, ποιο εργασιακό μοντέλο θα ακολουθήσουν αυτές οι μορφές επιχειρηματικότητας που αποτελούν κάτι διαφορετικό από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τις κρατικές εταιρίες. Μια τέτοια στάση, συνεχίζει να αποτελεί εξαίρεση στο ευρωπαϊκό επίπεδο όπου βλέπουμε μια αυτό-οργάνωση και αυτό-θέσμιση στη βάση συχνά αξιών κι αρχών, καθώς και δημιουργία δομών υποστήριξης, συμβουλευτικής, παρακολούθησης κι ελέγχου από τους ίδιους τους φορείς (πχ ενεργειακοί συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις κα).

Το σχέδιο νόμου που τέθηκε μεν σε ηλεκτρονική διαβούλευση αλλά για ελάχιστες μέρες, έχει κατά τη γνώμη μας σοβαρά προβλήματα:

  1. Δημιουργεί μεγάλη σύγχυση μεταξύ «ενεργειακών συνεταιρισμών» και «τοπικών ενεργειακών επιχειρήσεων» εντάσσοντάς τις χωρίς σαφή διαφοροποίηση κάτω από το κοινό σχήμα των «κοινοτήτων ενέργειας». Σε ευρωπαϊκό επίπεδο – κι όχι μόνο – είναι άλλο πράγμα οι «ενεργειακοί συνεταιρισμοί» και άλλο οι «τοπικές ενεργειακές επιχειρήσεις», οι δημοτικές επιχειρήσεις ή οι Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ενέργεια. Στο νομοσχέδιο όλα αυτά αποκτούν ένα ενιαίο πλαίσιο κι αλληλο-συγχέονται.
  2. Ο όρος «κοινοτική ενέργεια» (Community energy) αναφέρεται παντού σε διεθνές επίπεδο αποκλειστικά στην παραγωγή ή και διακίνηση «πράσινης ενέργειας», ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές καθώς και σε προγράμματα ενεργειακής αποτελεσματικότητας, εξοικονόμησης ενέργειας. Στο νομοσχέδιο συμπεριλαμβάνονται και το φυσικό αέριο ή το LNG (που δεν είναι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) αλλά θα μπορούσε να ανοίξει παράθυρο ακόμα και για τον λιγνίτη!
  3. Διαβάζοντας κάποιος το νομοσχέδιο μπορεί να σχηματίσει την εντύπωση ότι διαφορά μεταξύ μιας «κερδοσκοπικής» ενεργειακής κοινότητας  και μιας "μη κερδοσκοπικής" είναι ο αριθμός των μελών. Το ένα σχήμα απαιτεί κατ΄ ελάχιστον 15 άτομα και το άλλο κατ’ ελάχιστον 5 άτομα. Επίσης, επικρατεί η άποψη ότι ένας ενεργειακός συνεταιρισμός που μπορεί να επιστρέψει στα μέλη του μια απόδοση της τάξης του 1,5% είναι κερδοσκοπικός αν και το ποσό που θα λάβουν μπορεί να αφορά μερικά ευρώ. Είναι προφανές ότι δεν είναι αυτά πραγματικά κριτήρια για το εάν μια ενεργειακή κοινότητα είναι κερδοσκοπική ή όχι. Αυτό προσδιορίζεται από το καταστατικό, τους στόχους και τις επιδιώξεις της επιχείρησης. Πολλοί ενεργειακοί συνεταιρισμοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιστρέψουν στους πολίτες – μέλη τους αποδόσεις της τάξης του 6% χωρίς να χαρακτηρίζονται και να αντιμετωπίζονται ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα μια απόδοση στο ύψος των αποδόσεων των τραπεζών αντιμετωπίζεται ως κερδοσκοπική, αν και μπορεί να αφορά σε αποδόσεις της τάξης των 5-10 Ευρώ ετησίως!
  4. Είναι απορίας άξιον πώς το νομοσχέδιο προσπαθεί να επιβάλει (παράγραφος 3 του άρθρου 02), όρους ιδιοκτησίας κατοικίας ως προϋπόθεση για να γίνει κάποιος μέλος των «ενεργειακών κοινοτήτων». Μάλιστα για να υπάρξει μια «ενεργειακή κοινότητα» πρέπει ένα πολύ υψηλό ποσοστό (75%) των συμμετεχόντων να κατέχουν ιδιοκτησία στην έδρα της «επιχείρησης». Αυτό είναι φυσικά σε πλήρη αντίθεση με μια βασική αρχή των Συνεταιρισμών για εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή για όλους αλλά και εισάγει διακρίσεις σε σχέση με οποιανδήποτε μορφής επιχείρηση με έδρα ένα τόπο. Μάλιστα επιβάλλει να συγκεντρωθούν και τα Ε9 (έντυπα της εφορίας για επιβεβαίωση της ιδιοκτησίας) πριν την έγκριση της επιχείρησης, αναπαράγοντας την γραφειοκρατική προσέγγιση της ελληνικής διοίκησης και προσθέτοντας ένα τεράστιο όγκο γραφειοκρατίας για ενεργειακούς συνεταιρισμούς που θα εγγράψουν πχ 5000 μέλη, κάτι πολύ συνηθισμένο για έναν ευρωπαϊκό ενεργειακό συνεταιρισμό ή – πολύ περισσότερο – 50.000 μέλη.
  5. Είναι σαφές ότι η προσέγγιση του νομοσχεδίου προσδιορίζει ένα πολύ συγκεκριμένο μοντέλο «ενεργειακών κοινοτήτων»: περιορισμένης συμμετοχής μικρές επιχειρήσεις ενέργειας που δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα. Υπάρχει, πράγματι, αυτό το είδος ενεργειακών συνεταιρισμών και τοπικών επιχειρήσεων ενέργειας, ολιγομελείς και με περιορισμένες δυνατότητες. Είναι ένα μοντέλο μεταξύ πολλών άλλων μορφών ενεργειακών επιχειρήσεων κι ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ευρώπη. Υπάρχουν, όμως, και ενεργειακοί συνεταιρισμοί που έχουν 2.000 ή και 50.000 μέλη, τα οποία δεν είναι όλα κάτοικοι της περιοχής και δεν έχουν όλα ιδιοκτησία στην περιοχή. Γιατί το νομοσχέδιο πρέπει να επιβάλει  το ένα από τα πολλά μοντέλα και να εμποδίσει την δημιουργία άλλων συνεργατικών μορφών – πχ ενεργειακών συνεταιρισμών με 2.000 ή 10.000 μέλη;

Δεν θεωρούμε ότι η κεντρική διοίκηση πρέπει ή επιτρέπεται να καθορίσει ποιο θα είναι το μοντέλο που θα ακολουθήσουν στην Ελλάδα οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί αλλά και άλλες μορφές «τοπικών ενεργειακών εταιρειών».

Στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνεταιρισμών και Συνεργατικών σχημάτων πολιτών για παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ (www.rescoop.eu) αποτυπώνεται η πολυμορφία των ενεργειακών συνεταιρισμών κι άλλων συνεργατικών σχημάτων που αναπτύχθηκαν ανάλογα με την κουλτούρα και τις πραγματικότητες των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Σίγουρα, όμως, δεν επιβλήθηκαν νομοθετικά. Είναι η συμμετοχή των ενεργειακών συνεταιρισμών σε αυτή την ομοσπονδία, ένα καλό εργαλείο για να τηρηθούν κανόνες, αρχές και λειτουργίες που θα διασφαλίζουν την πραγματική κι όχι πλασματική ανάπτυξη τέτοιων σχημάτων στην Ελλάδα. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό και στο θέμα των ενεργειακών συνεταιρισμών.

Ζητάμε λοιπόν από την κυβέρνηση να μην νομοθετήσει κι επιβάλει ένα πολύ καθορισμένο είδος «ενεργειακής κοινότητας» αλλά να επιτρέψει να διαμορφωθούν διαφορετικά μοντέλα. Αυτό που πρέπει, όμως, να κάνει είναι να θέσει τους κανόνες, το γενικό πλαίσιο με ξεκάθαρους όρους:

- πότε χαρακτηρίζεται ένα σχήμα ως ενεργειακός συνεταιρισμός παραγωγής και διανομής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές,

- πότε είναι ένα σχήμα συνεργασίας μεταξύ ενός ενεργειακού συνεταιρισμού και μιας επιχείρησης (δημοτικής ή ιδιωτικής),

- πότε πρόκειται για μια τοπική ενεργειακή επιχείρηση (ιδιωτική ή σύμπραξη ιδιωτικής επιχείρησης κι αυτοδιοίκησης) και

- πότε είναι μια καλυμμένη (ή όχι) συνεργασία μεταξύ μιας μεγάλης επιχείρησης και μια μικρής ομάδας πολιτών σε τοπικό επίπεδο για προφανείς λόγους.

Είναι σαφές ότι κάθε σχήμα έχει σε σημαντικό βαθμό διαφορετικό χαρακτήρα και επιδιώξεις.

 

Το μοντέλο της φράουλας για την ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών

Μελετώντας το πώς αναπτύχθηκαν οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί στις διάφορες χώρες, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας πλούτος μοντέλων. Άλλοι δημιουργήθηκαν πριν από 100 χρόνια, άλλοι είναι νεοσύστατοι. Άλλοι είναι μικροί και τοπικοί, άλλοι έχουν χιλιάδες μέλη κι αναπτύσσονται σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες αλλά δεν περιορίζονται σε ένα τόπο. Άλλοι είναι πολύ παραδοσιακοί, άλλοι έχουν αναπτύξει σημαντική τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία κι εργαλεία συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων.

Παρά το γεγονός ότι έχουμε δύο ενεργειακούς συνεταιρισμούς που προσπαθούν να σταθούν τοπικά (Σίφνος, Καρδίτσα), είναι πιθανόν ότι η πραγματική ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ελλάδα απαιτεί ένα μοντέλο πιο κοντά στο Ισπανικό και το Βέλγικο. Εκεί έχουμε την δημιουργία σημαντικών συνεταιρισμών με χιλιάδες μέλη που ξεκίνησαν, όπως όλοι, από μια πολύ μικρή τοπική ομάδα. Όμως, επέλεξαν να αναπτυχθούν σε εθνικό ή  ευρύ περιφερειακό (και όχι στενά τοπικό) επίπεδο ώστε να έχουν τα απαραίτητα εφόδια (τεχνογνωσία και οικονομικούς πόρους). Προχώρησαν σε επενδύσεις στην συνέχεια που προφανώς είναι σε τοπικό επίπεδο σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες, αλλά δεν αφορούν μόνο σε μια περιοχή. Συνειδητοποίησαν ότι η αυτονόμηση των τοπικών σχημάτων έρχεται εφόσον κι όταν τα τοπικά σχήματα έχουν ριζώσει πλέον κι έχουν αποκτήσει τις προϋποθέσεις, με την βοήθεια του μητρικού ενεργειακού συνεταιρισμού, για να λειτουργήσουν με βιώσιμο τρόπο τοπικά. Είναι ένα «μοντέλο της φράουλας». Από το αρχικό φυτό, ξεκινάνε πολλά φυτά αλλά ριζώνουν και αποκτούν δική τους υπόσταση όταν πλέον είναι ώριμα κι αντέχουν. Υπάρχουν βέβαια κι άλλα σχήματα που έχουν από την αρχή ένα διαφορετικό τρόπο ανάπτυξης, κυρίως σε τοπικό επίπεδο, αλλά πάντα με υποστηρικτικούς μηχανισμούς που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι, όχι το κράτος, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στη Γερμανία.

Η μελέτη της ελληνικής πραγματικότητας δείχνει ότι θα ήταν τεράστιο λάθος να απαγορευτεί το «μοντέλο της φράουλας» νομοθετικά, όπως στην πραγματικότητα κάνει το σχέδιο που έχει δημοσιευθεί. Θα έπρεπε ο νομοθέτης να αφήσει «όλα τα λουλούδια να ανθίσουν» και η ζωή θα επιλέξει το μείγμα που θα κυριαρχήσει στις μορφές ενεργειακών συνεταιρισμών: μικρότεροι και μεγαλύτεροι, τοπικοί ή με ρίζες σε περισσότερες περιοχές.

Επίσης, γιατί να απαγορευθεί να συμμετέχουν ουσιαστικά στους ενεργειακούς συνεταιρισμούς κι άνθρωποι που δεν έχουν ιδιοκτησία σε ένα τόπο; Με ποια λογική, άνθρωποι που υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια και δεν έχουν ιδιόκτητη κατοικία, να μπορούν μόνο κατ’ εξαίρεση να γίνουν μέλη σε έναν ενεργειακό συνεταιρισμό (που οργανώνει συλλογικά εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης ή επενδύσει συλλογικά στις ΑΠΕ); Πολύ περισσότερο όταν γνωρίζουμε καλά πως η από κοινού δράση (από κοινού προμήθεια υλικών για ενεργειακή αναβάθμιση μέχρι δημιουργία ενεργειακών συνεταιρισμών) είναι κατ’ εξοχήν εργαλείο περιορισμού της ενεργειακής φτώχειας.

Γιατί ένας ενεργειακός συνεταιρισμός που έχει τεχνογνωσία ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων να μην μπορεί να κάνει εργασίες «εκτός νομού»;

Γιατί οι πολίτες να μπουν σε τέτοια σχήματα με «σύνορα» στον νομό της έδρας της  «επιχείρησης» όταν κάθε άλλη επιχείρηση μπορεί να δουλέψει όπου εκείνη επιθυμεί;

Μα θα πει κάποιος, τέτοιες προϋποθέσεις πρέπει να μπουν για να ενισχύονται από το κράτος αυτές οι επιχειρήσεις και να μην γίνει το έλα να δεις. Και προκύπτει το ερώτημα, θέλουμε κρατικοδίαιτες ενεργειακές επιχειρήσεις ή το μοντέλο των ενεργειακών συνεταιρισμών είναι ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο όπου

- οι επενδυτές είναι οι πολλοί που βάζουν από λίγα,

- αναπτύσσονται μοντέλα διαφάνειας και ελέγχου από τον ίδιο τον συνεταιρισμό ώστε να αποτρέπονται οι αστοχίες,

- ενισχύεται η λογοδοσία αλλά και η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη και την υλοποίηση των αποφάσεων και δεν αναλαμβάνει από μόνο του το ΔΣ να κάνει τις μεγάλες και σημαντικές επιλογές;