Στο δρόμο ξεχάσαμε τους νέους και την 3η ηλικία...
Η έρευνα του Παν/μίου του Southampton που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη τεκμηριώνει αυτό που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε: η Ελλάδα καταλαμβάνει την χειρότερη, τελευταία, θέση μεταξύ των 28 κρατών – μελών της ΕΕ ως προς την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων και την ενεργή γήρανση των πολιτών. Στο Παν/μιο του Southamptonεπεξεργάστηκαν τον Κατάλογο Ενεργού Γήρανσης (ActiveAgeingIndex - AAI), ένα εργαλείο που παρακολουθεί την πρόοδο στις ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη δυνατότητα των ηλικιωμένων να ζήσουν ποιοτικά. Εξετάστηκαν έτσι 22 δείκτες που έχουν κατηγοριοποιηθεί σε 4 ομάδες: απασχόληση, κοινωνική συμμετοχή, ανεξάρτητη διαβίωση και περιβάλλον υγιούς κι ενεργούς γήρανσης.
Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα, και στους ειδικούς τομείς η Ελλάδα έχει από τις χειρότερες επιδόσεις: κατατάσσεται στην 25η χειρότερη θέση (μεταξύ των 28 Κρατών-Μελών) σε σχέση με την δυνατότητα απασχόλησης των ηλικιωμένων, στην 23η χειρότερη θέση σε σχέση με την ενεργή κοινωνική συμμετοχή, την 26η χειρότερη θέση ως προς το περιβάλλον που μπορεί να διασφαλίσει ενεργή γήρανση και στην 25η χειρότερη θέση σε σχέση με την ανεξάρτητη, υγιή και ασφαλή καθημερινή διαβίωση των ηλικιωμένων.
Όπως και σε πολλούς άλλους τομείς, η Ελλάδα δεν είχε προ κρίσης στρατηγική για την «υγιή κι ενεργή γήρανση», ούτε, όμως, απέκτησε στη διάρκεια της κρίσης μια νέα, καινοτόμο και κοινωνικά δίκαιη πολιτική για την τρίτη ηλικία.
Σπαταλήθηκαν πόροι, διογκώθηκε η διαφθορά, ενισχύθηκαν οι κοινωνικές αδικίες σε όλη την περίοδο προ – κρίσης, αλλά η κρίση δυστυχώς δεν συνέβαλε στην αλλαγή των αποτυχημένων πολιτικών και πρακτικών. Είναι φανερό, ότι για όλα τα κακά δεν φταίει η κρίση όπως και δεν εξηγούνται όλα τα δεινά μας υπό το πρίσμα «της κρίσης και του Μνημονίου». Για παράδειγμα πώς εξηγείται το γεγονός ότι άλλες χώρες σε χειρότερη οικονομική κατάσταση διασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής και ενεργή γήρανση για τους ηλικιωμένους πολίτες; Ή το γεγονός ότι αν και πιο φτωχοί σε προηγούμενες εποχές, οι ηλικιωμένοι είχαν πιο ενεργό ρόλο στην κοινωνία κι ένοιωθαν πιο ευτυχισμένοι; Είναι λοιπόν οι πολιτικές για την τρίτη ηλικία που απέτυχαν συνολικά και πρέπει να αλλάξουν ριζικά.
Οι ποσοτικές διεκδικήσεις της αριστεράς ή η απορρύθμιση της κοινωνικής προστασίας είναι οι δύο όψεις του ίδιου αποτυχημένου οικονομίστικου μοντέλου για την κοινωνία. Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ υποστηρίζουμε ότι είναι καιρός - με «πρώτη φορά αριστερά στην εξουσία» μάλιστα – να ασκήσουμε κριτική και στα δυο αποτυχημένα μοντέλα κοινωνικής πολιτικής, όπως τα έχουμε δει πλέον να εφαρμόζονται και στη χώρα μας. Και να κατανοήσουμε ότι η αλλαγή του μοντέλου πρέπει να είναι ριζική, δεν είναι θέμα περισσότερων χρημάτων ή έστω πιο δίκαιης κατανομής μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Προφανώς χρειάζονται και χρήματα, αλλά αυτά πρέπει να αξιοποιούνται αποτελεσματικά στο πλαίσιο μιας καινοτόμας και πιο δημοκρατικής κοινωνικής πολιτικής. Διαφορετικά σπαταλιούνται πόροι που δεν υπάρχουν χωρίς να επιτυγχάνεται βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Η βασική κοινωνική αλλαγή που απαιτείται είναι μια στρατηγική που αναγνωρίζει ότι κάθε άνθρωπος και κάθε ηλικία μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία. Πρέπει να προσαρμόσουμε τις συνθήκες ζωής, εργασίας, κοινωνικής συμμετοχής στις διαφορετικές δεξιότητες που έχουν οι πολίτες και όχι να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε όλους σε μια ενιαία πραγματικότητα. Προϋπόθεση όμως είναι να υπάρχει κατάλληλη εκπαίδευση και ευνοϊκό περιβάλλον (οικονομικό, κοινωνικό, υποδομών, δομημένου χώρου) για να αναδειχθούν ικανότητες και δυνατότητες που υπάρχουν. Η πρόκληση, λοιπόν, σήμερα είναι να διαμορφωθεί μέσα από διάλογο μια νέα στρατηγική και ένα κοινωνικό περιβάλλον που θα προσφέρει ευκαιρίες στους ηλικιωμένους για κοινωνική δραστηριότητα και συμμετοχή.
Οι στρατηγικές για την υγιή και ενεργή γήρανση δεν σημαίνουν αυτομάτως περισσότερα χρήματα αλλά κυρίως αλλαγή κουλτούρας και υποδείγματος, με στόχο μια θετική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της γήρανσης, διασφάλιση συνθηκών ώστε οι πολίτες να γερνάνε υγιείς παραμένοντας ενεργοί, να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή, να μπορούν - αν θέλουν - να συνεχίσουν να εργάζονται και να προσφέρουν τόσο στη δουλειά τους όσο και στην κοινωνία, να είναι ανεξάρτητοι στην καθημερινή ζωή τους και να έχουν τα πλήρη δικαιώματα ενός πολίτη.
Μέχρι σήμερα, η πολιτική του ελληνικού κράτους αλλά και των κομμάτων σε σχέση με τους ηλικιωμένους περιορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά σε θέματα διασφάλισης της σύνταξης και της πρόσβασης των ηλικιωμένων στο φάρμακο και στο νοσοκομείο. Αυτό σε μια εποχή κρίσης και μείωσης των συντάξεων και των κοινωνικών παροχών έχει ως συνέπεια να αποκλείεται σήμερα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού από την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και να λαμβάνει σύνταξη στα όρια της επιβίωσης. Αλλά, κυρίως, να τίθεται μεγάλο τμήμα της κοινωνίας στο περιθώριο και να εντείνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός των ηλικιωμένων.
Μια στρατηγική «ανεξάρτητης διαβίωσης και ενεργούς – υγιούς γήρανσης» θα σταματήσει, να αντιμετωπίζει τα γηρατειά σαν «βάρος στην οικογένεια και στην κοινωνία», θα σταματήσει να ανατροφοδοτεί την αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης. Θα έχει, όπως δείχνουν πολλές έρευνες, και σημαντικά οφέλη για τον οικογενειακό και κρατικό προϋπολογισμό, θα εξοικονομούσε δημόσιους πόρους ώστε να ενισχύονται δραστηριότητες και πολιτικές κοινωνικής συμμετοχής και ένταξης αντί να κατευθύνονται, όπως σήμερα, σημαντικοί πόροι λανθασμένα σε δράσεις που συντηρούν τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση. Υγιής γήρανση σημαίνει άνθρωποι λιγότερο εξαρτημένοι από τις οικογένειες, το κράτος και τα κόμματα (πελατειακό σύστημα).
Η κρίση και κυρίως η αντιμετώπιση της κρίσης έπρεπε να οδηγήσουν σε ένα κύμα δίκαιων κοινωνικών και πολιτικών – οικονομικών αλλαγών με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της καινοτομίας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ευνοϊκό για όλες τις ηλικίες, ιδιαίτερα όμως για τους/τις νέους/ες αλλά και τους/τις ηλικιωμένους/ες. Παλιές συνταγές για την επίλυση των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων δεν προσφέρουν βιώσιμες λύσεις. Δυστυχώς οι προηγούμενες κυβερνήσεις στάθηκαν ανίκανες να προκαλέσουν έναν διάλογο για τις αλλαγές που χρειάζεται η χώρα, και εφάρμοσαν σε μεγάλο βαθμό καταστροφικές, οριζόντιες πολιτικές. Ο ΣΥΡΙΖΑ και ως αντιπολίτευση και ως κυβέρνηση επιβεβαιώνει ότι δεν έχει σχέδιο ριζικών αλλαγών στην κοινωνία προς μια κοινωνική και οικολογική, προοδευτική, κατεύθυνση. Αγωνίζεται επικοινωνιακά για να πείσει ότι μπορεί να οδηγήσει στην επιστροφή στο παλιό αλλά φυσικά αδυνατεί να χρηματοδοτήσει ένα μοντέλο που είχε ήδη φτάσει στα όρια του και κατέρρεε, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στη χρεοκοπία.
Η εποχή του τέλους των ψευδαισθήσεων έφτασε πολύ πιο γρήγορα από όσο αναμέναμε, η εποχή των βαθιών αλλαγών όμως χρειάζεται πολύ δουλειά και κυρίως αφύπνιση της κοινωνίας από τον λήθαργο ότι κάποιος σωτήρας θα μας σώσει χωρίς να χρειαστεί εμείς οι πολίτες να αναλάβουμε ενεργό ρόλο.
Η αντιμετώπιση της φτώχειας απαιτεί διαφορετική στρατηγική
Άρθρο μου που δημοσιεύθηκε στο tvxs http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/i-antimetopisi-tis-ftoxeias-apaitei-diaforetiki-stratigiki
Η αντιμετώπιση της φτώχειας χρειάζεται στρατηγική. Παρά το γεγονός ότι έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται στα όρια της φτώχειας, η δημόσια συζήτηση περιορίζεται σε «λύσεις – μπαλώματα», που βασίζονται σε επιδοματική προσέγγιση, χωρίς να υπάρχει μια ολοκληρωμένη στρατηγική τόσο από τις προηγούμενες κυβερνήσεις όσο και από την νέα (τουλάχιστον προς το παρόν). Έκπληξη προκαλεί, από την άλλη, ότι την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση μιλάει για ανθρωπιστική κρίση και συγκρούεται με τους ευρωπαίους δανειστές, προωθεί νέα εξοπλιστικά προγράμματα που έχουν διπλάσιο κόστος (0,5 δις Ευρώ) σε σχέση με το πρόγραμμα αντιμετώπισης της «ανθρωπιστικής» κρίσης!
Η Ελλάδα δεν έχει παρουσιάσει μια αξιόπιστη στρατηγική που να έχει προκύψει μέσα από ουσιαστικό διάλογο και συμμετοχή φορέων για το πώς θα πετύχει τους στόχους για μείωση της φτώχειας, όπως είχαμε υποχρέωση να πετύχουμε ήδη και πριν την έναρξη της κρίσης, με βάση την Στρατηγική Ευρώπη 2020. Όταν συζητιόνταν αυτή η στρατηγική σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα έπρεπε να μειώσει τον αριθμό των ατόμων που βρίσκονταν στα όρια της φτώχειας κατά 400.000. Η κρίση αλλά και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν αύξησαν τα επίπεδα φτώχειας και σήμερα κανονικά η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει παρουσιάσει και να υλοποιεί στρατηγική για μείωση του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται στα όρια της φτώχειας κατά 1.000.000.
Όμως, η στρατηγική δεν μπορεί να περιορίζεται σε επιδοματική προσέγγιση ή στο ποιο θα είναι το όριο εισοδήματος για να προσδιοριστούν τα άτομα που είναι στα όρια ακραίας φτώχειας. Επίσης, η χρήση του όρου «ανθρωπιστική κρίση», παραπέμπει σε μέτρα έκτακτης ανάγκης (παροχή συσσιτίων, κατασκηνώσεις για άτομα που έχουν πληγεί από μια καταστροφή κα) αλλά δεν είναι αυτή η ελληνική περίπτωση. Παρόμοια έκτακτα μέτρα ήταν αναγκαία όταν ξέσπασε η κρίση, μετά από 6 χρόνια κρίσης, όμως, η λύση δεν είναι παράταση των συσσιτίων (που απλώς συντηρούν μια κατάσταση) αλλά, αντιθέτως, ολοκληρωμένα μέτρα για την εξάλειψη της φτώχειας και επάνοδος των πολιτών σε κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες. Γι αυτό η κυβέρνηση πρέπει να παρουσιάσει προτάσεις για την αντιμετώπιση της κοινωνικής (όχι της «ανθρωπιστικής» κρίσης) κρίσης.
Υπάρχει σημαντική εμπειρία από κοινωνικούς φορείς και στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής στρατηγικής. Τα εργαλεία είναι πολλά, από τα διάφορα σχήματα αξιοπρεπούς εγγυημένου εισοδήματος μέχρι πολιτικές που συνδυάζουν κοινωνικούς - οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους αλλά και νέες προσεγγίσεις για ενίσχυση της κοινωνικής (επαν)ένταξης. Ακόμα και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Απόρων 2014-2020 προβλέπει – μετά από αγώνες που δώσαμε οι Πράσινοι στο ευρωκοινοβούλιο την περίοδο που ήμουν ευρωβουλευτής και εγώ - διάθεση του 25% των πόρων του για δράσεις που συμβάλλουν στην επάνοδο στην κοινωνική και οικονομική ζωή των ατόμων που έχουν βρεθεί στο περιθώριο. Δεν θα ενισχύει πλέον μόνο την διανομή τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης πχ μέσω των Κοινωνικών Παντοπωλείων.
Χρειάζονται καινοτόμες πολιτικές για εξάλειψη της φτώχειας. Η τρέχουσα λογική είναι αυτή των διαφορετικών επιδομάτων που πληρώνονται σε άτομα, πχ επίδομα θέρμανσης – για να αγοράζουν τα νοικοκυριά πετρέλαιο, η νέα κυβέρνηση υπόσχεται κάποιες εκατοντάδες ευρώ στα «φτωχά νοικοκυριά» για να πληρώνουν μέρος του ενοικίου ή δωρεάν ρεύμα 300 kwh (?) σε μερικές χιλιάδες νοικοκυριά (η επιβάρυνση όμως θα περάσει στα υπόλοιπα νοικοκυριά μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ).
Μια πράσινη αντιπρόταση για την αντιμετώπιση προβλημάτων που προκύπτουν από την πολύ-επίπεδη κρίση, είναι μια στρατηγική που συνδυάζει την εξάλειψη της φτώχειας με μέτρα που ενισχύουν βιώσιμα μοντέλα οικονομίας και την κοινωνική συνοχή, ενώ παράλληλα ενδυναμώνουν πολιτικές προστασίας του κλίματος και μετάβασης του ενεργειακού μοντέλου από τα ορυκτά καύσιμα στην εξοικονόμηση ενέργειας και τις Ανανεώσιμες Πηγές.
Οι Πράσινοι έχουμε προτείνει στο πλαίσιο μιας στρατηγικής για να αντιμετωπιστεί η κοινωνική κρίση και η φτώχεια να υπάρξει, μεταξύ άλλων, ένα σχέδιο που θα βασίζεται:
(α) σε παροχή φορολογικών κινήτρων σε ιδιοκτήτες - πχ μείωση φόρου - για να διατεθούν με μηδενικό ή συμβολικό ενοίκιο κλειστά σήμερα διαμερίσματα σε άτομα που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες,
(β) σε ενίσχυση παρεμβάσεων για ενεργειακή αναβάθμιση αυτών των διαμερισμάτων αλλά και ολόκληρων περιοχών με ένταξή τους σε προγράμματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Συνοχής (ήμουν από αυτούς που συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση των σχετικών κανονισμών του Ταμείου στο Ευρωκοινοβούλιο) και
(γ) στήριξη των νοικοκυριών για την δημιουργία τοπικής κλίμακας ενεργειακών συνεταιρισμών από ΑΠΕ που θα συνεισφέρουν σε συμπληρωματικά εισοδήματα.
Όλα αυτά πρέπει να είναι μέρος μιας στρατηγικής που περνάει από την λογική των επιδομάτων και της ανακούφισης (τόσο η προηγούμενη όσο και η σημερινή κυβέρνηση μένουν μόνο σε αυτή τη λογική), σε μια στρατηγική ενεργής εξάλειψης της φτώχειας που συνδυάζεται με οικολογική, κοινωνική και οικονομική καινοτομία.
Όσον αφορά στα εξοπλιστικά προγράμματα, μια και άνοιξε η συζήτηση για τον έλεγχο του χρέους, ας εξεταστεί πραγματικά η αναγκαιότητα των πολύ υψηλών εξοπλιστικών προγραμμάτων και στρατιωτικών δαπανών με δεδομένο ότι από το 1974 μέχρι το 2010 κόστισαν στη χώρα περίπου 250 δις Ευρώ, όπως δείχνει έρευνα που έκανα με τους συνεργάτες μου όταν ήμουν ευρωβουλευτής [1]. Για σύγκριση, οι εξοπλιστικές και στρατιωτικές δαπάνες έφτασαν στα 2/3 του χρέους ύψους 340 δις. Θα συνεχιστούν και από την νέα κυβέρνηση δυσανάλογα μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα που δημιουργούν θέσεις εργασίας στις πολεμικές βιομηχανίες άλλων χωρών, αλλά στην πραγματικότητα απομυζούν πόρους από την κοινωνική συνοχή;
[1] http://www.chrysogelos.gr/images/files/Docs/defence%20GE.pdf
H Ελλάδα από τις χειρότερες επιδόσεις σε θέματα ανεκτικότητας
Η κρίση δεν είναι από μόνη της δικαιολογία για φαινόμενα ρατσισμού και μη- ανεκτικότητας δείχνει έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Ενώ στην Ελλάδα μειώνεται δραματικά η ανεκτικότητα - έχουμε τις χειρότερες επιδόσεις μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ όπως δείχνει σχετική έρευνα-, δεν ισχύει το ίδιο σε άλλες χώρες που βιώνουν την οικονομική κρίση.
Ο βαθμός αποδοχής των μειονοτήτων από την κοινωνία είναι μια μετρήσιμη διάσταση της κοινωνικής συνοχής. Πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ εξετάζει την αποδοχή τριών τέτοιων ομάδων σε διάφορες χώρες: μετανάστες, εθνικές μειονότητες και γκέι-λεσβίες. Ο βαθμός ανεκτικότητας βασίζεται στην απάντηση των πολιτών στο κατά πόσο θεωρούν ότι η πόλη ή η περιοχή τους είναι κατάλληλη για να ζουν εκεί αυτές οι μειονοτικές ομάδες.
Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι συγκλονιστικά. Σε Αυστραλία, Καναδά, Ισλανδία, Ν. Ζηλανδία και Νορβηγία τουλάχιστον το 90% των πολιτών θεωρούν ότι η χώρα τους είναι καλός τόπος για να ζουν εκεί μετανάστες (Figure 7.4, PanelA). Στην ακριβώς αντίθετη θέση, βρίσκονται 4 χώρες, Εσθονία, Ελλάδα, Ισραήλ και Πολωνία, όπου μόνο οι μισοί ή λιγότεροι θεωρούν ότι η χώρα τους είναι καλός τόπος για να ζουν μετανάστες. Η Ελλάδα έχει από τις χειρότερες επιδόσεις με μόνο το 41% να θεωρεί ότι η χώρας μας είναι καλός τόπος για να ζουν μετανάστες.
Κατά μέσο όρο οι πολίτες στις χώρες του ΟΟΣΑ πιστεύουν ότι μεταξύ 2007-2012οι χώρες τους έχουν γίνει ελαφρά χειρότερο μέρος για να ζουν οι μετανάστες (Figure 7.4, PanelB). Σε Αυστρία και Σλοβενία καταγράφεται μια αξιοσημείωτη αύξηση στην θετική τοποθέτηση, ενώ μεγάλη μείωση καταγράφεται σε Ελλάδα, Ισραήλ, Μεξικό και Πολωνία.
Οι τάσεις ως προς την ανεκτικότητα είναι παρόμοιες και στο θέμα των εθνικών μειονοτήτων. Συνολικά υπάρχει μείωση του ποσοστού των πολιτών που θεωρούν ότι η περιοχή τους είναι ένα καλό μέρος για να ζουν φυλετικές ή εθνικές μειονότητες. Η μεγαλύτερη μείωση της ανεκτικότητας παρατηρείται σε Ελλάδα, Τουρκία, Πολωνία και Μεξικό(Figure 7.5).
Παρόμοια επιδείνωση ανεκτικότητας παρατηρείται σε Ελλάδα, Τουρκία και Ουγγαρία σχετικά με τους γκέι και τις λεσβίες, αν και συνολικά στις χώρες του ΟΟΣΑ παρατηρείται μια μικρή βελτίωση ως προς την αποδοχή τους (Figure 7.6).
Η έρευνα σημειώνει ότι υπάρχουν περιορισμένες ενδείξεις που εξηγούν τις αλλαγές ως προς την ανεκτικότητα για τους μετανάστες, τις εθνικές μειονότητες και τους γκέι-λεσβίες με βάση την οικονομική κρίση, μια και δεν παρατηρείται παρόμοια τάση σε όλες τις χώρες που βιώνουν οικονομική κρίση.
Είναι η οικονομική κρίση η αιτία που στην Ελλάδα διαπιστώνεται μειωμένη ανεκτικότητα ως προς τις διαφορετικές ομάδες ή η κρίση έβγαλε απλώς στην επιφάνεια την μη αποδοχή του διαφορετικού, την έλλειψης κουλτούρας συνύπαρξης, κάτι που έχει επιπτώσεις και στην κοινωνική συνοχή;
Δείτε κι άλλα στοιχεία από την έρευνα που αφορά σε θέματα όπως η κοινωνική συνοχή, η υγεία, η μετανάστευση, η ανεργία, η ισότητα κι άλλα κοινωνικά θέματα.
